70 yılı aşan kriz! Çin mi haklı Tayvan mı? İki ülke de ispat için aynı tarihi işaret ediyor

Çin, ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'nin Tayvan ziyaretini "son derece tehlikeli" olarak nitelendirerek kınadı. Bu, Amerikalı bir politikacının 25 yıl içinde adaya yaptığı en üst düzey ziyaret. Çin, Tayvan'ı, sonunda yeniden Pekin'in kontrolü altında olacak bir ayrılıkçı eyalet olarak görüyor. Ancak Tayvan, kendi anayasası ve demokratik olarak seçilmiş liderleriyle kendisini bağımsız bir ülke olarak tanımlıyor. Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, Tayvan ile "yeniden birleşmenin gerçekleşmesi gerektiğini" söyledi ve bunu başarmak için olası güç kullanımını dışlamadı.

TAYVAN NEREDE?

Tayvan, güney doğu Çin kıyılarından yaklaşık 100 mil uzaklıkta bir ada. ABD dış politikası için çok önemli olan birinci ada zincirinin içinde yer alır. Çin, Tayvan'ı ele geçirecek olsaydı, bazı batılı uzmanlar, Batı Pasifik bölgesinde daha fazla güçleneceğini ve muhtemelen Guam ve Hawaii gibi uzaklardaki ABD askeri üslerini tehdit edebileceğini öne sürüyorlar. Ancak Çin, niyetinin tamamen barışçıl olduğunda ısrar ediyor.

TAYVAN HER ZAMAN ÇİN'DEN AYRI MIYDI?

Tarihsel kaynaklar, adanın ilk olarak 17. yüzyılda, Çing hanedanının yönetiminde tam Çin kontrolü altına girdiğini ileri sürüyor. Daha sonra, 1895'te, Birinci Çin-Japon savaşını kaybettikten sonra adayı Japonya'ya verdiler. Japonya, İkinci Dünya Savaşı'nı kaybettikten sonra 1945'te Çin adayı tekrar aldı. Ancak Çin ana karasında Chiang Kai-shek liderliğindeki milliyetçi hükümet güçleri ile Mao Zedung'un Komünist Partisi arasında bir iç savaş patlak verdi. Komünistler 1949'da kazandı ve Pekin'de kontrolü ele geçirdi. Chiang Kai-shek ve milliyetçi partiden geriye kalanlar - Kuomintang olarak bilinirler - Tayvan'a kaçtılar ve sonraki birkaç on yıl boyunca burada hüküm sürdüler.

"SADECE 13 ÜLKE TAYVAN'I EGEMEN BİR ÜLKE OLARAK TANIYOR"

Çin, Tayvan'ın aslen bir Çin eyaleti olduğunu söylemek için bu tarihe işaret ediyor. Ancak Tayvanlılar, 1911 devriminden sonra kurulan modern Çin devletinin veya 1949'da Mao tarafından kurulan Çin Halk Cumhuriyeti'nin hiçbir zaman bir parçası olmadıklarını iddia etmek için aynı tarihe işaret ediyor. Kuomintang o zamandan beri Tayvan'ın en önde gelen siyasi partilerinden biri oldu - tarihinin önemli bir bölümünde adayı yönetti. Şu anda sadece 13 ülke (artı Vatikan) Tayvan'ı egemen bir ülke olarak tanıyor. Çin, diğer ülkelere Tayvan'ı tanımamaları veya tanıma anlamına gelen herhangi bir şey yapmamaları için önemli derecede diplomatik baskı uyguluyor. Tayvan savunma bakanı, Çin ile ilişkilerin 40 yılın en kötüsü olduğunu söyledi.

TAYVAN KENDİSİNİ SAVUNACAK DURUMDA MI?

Çin, ekonomik bağları güçlendirmek gibi askeri olmayan yollarla "yeniden birleşme" sağlamaya çalışabilir. Ancak herhangi bir askeri çatışmada, Çin'in silahlı kuvvetleri Tayvan'ınkileri gölgede bırakacaktır. ABD hesaba katılmazsa Çin, savunmaya herhangi bir ülkeden daha fazla harcama yapıyor ve deniz gücünden füze teknolojisine, uçak ve siber saldırılara kadar çok çeşitli kapasiteden faydalanabilir. Çin'in askeri gücünün çoğu başka yerlere odaklanmış durumda, ancak örneğin aktif görevli personel açısından genel olarak iki taraf arasında büyük bir dengesizlik var.

BİDEN: ASKERİ OLARAK SAVUNABİLİRİZ

Bir çatışmada, bazı Batılı uzmanlar Tayvan'ın en iyi ihtimalle bir Çin saldırısını yavaşlatmayı, Çin özel kuvvetlerinin kıyıya inmesini önlemeyi ve dışarıdan yardım beklerken gerilla saldırıları düzenlemeyi hedefleyebileceğini tahmin ediyor. Bu yardım, Tayvan'a silah satan ABD'den gelebilir. Şimdiye kadar, Washington'ın "stratejik belirsizlik" politikası, ABD'nin bir saldırı durumunda Tayvan'ı nasıl savunacağı veya nasıl koruyacağı konusunda kasıtlı olarak açık olmadığı anlamına geliyordu. Diplomatik olarak, ABD şu anda "Tek Çin" politikasına sadık kalarak sadece Pekin'deki Çin hükümetini tanıyor ve Tayvan yerine Çin ile resmi bağ kuruyor. Ancak Mayıs ayında ABD Başkanı Joe Biden, Washington'ın tutumunu sertleştirmiş göründü. ABD'nin Tayvan'ı askeri olarak savunup savunmayacağı sorulduğunda Biden, "Evet" yanıtını verdi. Beyaz Saray, Washington'ın tutumunu değiştirmediği konusunda ısrar etti.

DURUM KÖTÜYE Mİ GİDİYOR?

2021'de Çin, tek taraflı ilan edilen ve yabancı uçakların ulusal güvenlik çıkarları doğrultusunda tanımlandığı, izlendiği ve kontrol edildiği bir alan olan Tayvan Hava Savunma Bölgesi'ne askeri uçak göndererek baskıyı artırıyor gibi görünüyordu. Tayvan, 2020'de uçakların sınır ihlallerine ilişkin verileri kamuoyuna açıkladı. Rapor edilen uçak sayısı, tek bir günde 56 ihlal ile Ekim 2021'de zirve yaptı.

TAYVAN NEDEN ÖNEMLİ?

Tayvan ekonomisi son derece önemli. Telefonlardan dizüstü bilgisayarlara, saatlere ve oyun konsollarına kadar dünyanın günlük elektronik ekipmanlarının çoğu, Tayvan'da üretilen bilgisayar çipleri tarafından desteklenmekte. Bir ölçüye göre, tek bir Tayvanlı şirket - Taiwan Semiconductor Manufacturing Company veya TSMC - dünya pazarının yarısından fazlasına egemen. Çin'in Tayvan'ı alması, Pekin'e dünyanın en önemli endüstrilerinden biri üzerinde bir miktar kontrol sağlayabilir.

TAYVANLILAR ARASINDAKİ DURUM NE?

Çin ve Tayvan arasındaki son gerilimlere rağmen, araştırmalar birçok Tayvanlı'nın nispeten endişesiz olduğunu gösteriyor. Ekim 2021'de Tayvan Kamuoyu Vakfı insanlara sonunda Çin ile savaş olacağını düşünüp düşünmediklerini sordu. Neredeyse üçte ikisi (%64,3) 'Hayır' cevabını verdi. Ayrı bir araştırma, Tayvan'daki çoğu insanın kendini Tayvanlı olarak tanımladığını ve belirgin bir şekilde farklı bir kimliği benimsediğini gösteriyor. 1990'ların başından beri Ulusal Chengchi Üniversitesi tarafından yürütülen anketler, kendilerini Çinli veya hem Çinli hem de Tayvanlı olarak tanımlayanların oranının düştüğünü ve çoğu insanın kendilerini Tayvanlı olarak tanımladığını gösteriyor.