70 Yıl Toprak Altına Hapsedilen Tarih Gün Yüzüne Çıkıyor - Saraybosna

EMRE BAŞTUĞ - Bosna Hersek'in başkenti Saraybosna'da, eski Yugoslavya döneminde yıkılarak üstü toprakla örtülen Kalın Hacı Ali Camisi ile bahçesindeki mektep (Kur'an kursu) ve mezarlık yeniden gün yüzüne çıkıyor.

70 yıl toprağın altına adeta hapsedilen tarihi Osmanlı camisi ve yanındaki mezarlık ile mektep, Saraybosna'daki Arkeologlar Derneğinin çalışmalarıyla yeniden ortaya çıkarılıyor.

Şehrin merkezinde, 1535 yılında Osmanlı klasik dönem mimarisiyle inşa edilen cami ile mektep, komünizmin hüküm sürdüğü eski Yugoslavya döneminde, 1947 yılında sebepsiz yere yıkılırken, yanı başında mezarlık da bulunan bu alanın üzeri toprakla örtülerek, boş bir araziye dönüştürüldü.

Bir yanı, şehrin içinden geçen Miljacka Nehri'ne bakan caminin büyük bahçesi ise o dönemde inşa edilen apartmanlar için kullanıldı.

Saraybosna Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğrencilerinin ortaklaşa çalışmasıyla devam eden kazılarda şu ana kadar caminin ve mektebin yer aldığı bölüm ile 40 mezar taşı gün yüzüne çıkarıldı.

Her yıl farklı ülkelerden davetlilerin katıldığı Uluslararası Saraybosna Film Festivali'nin gerçekleştirildiği Ulusal Tiyatro'ya 50 metre uzaklıktaki caminin çevresi, bugün iş merkezi ve apartmanlarla çevrili.

Caminin tekrar inşa edilmesi önemli

Balkanlar'ın ilk "Osmanlı arkeologlarından" ve aynı zamanda Saraybosna Müzesi'nde küratör olan Adnan Muftarevic, AA'ya açıklamasında, daha önce bu alana Slovenyalı bir şairin adı verilerek park yapılmak istendiğini belirterek, Müslüman cemaatin buna karşı çıkmasının ardından 2005'te kazıların başlatıldığını aktardı.

Muftarevic, 1947 yılındaki yıkımdan sadece iki gün önce insanlara haber verildiğine ve bu süreçte yalnızca iki ailenin cenazesini mezarlıktan taşıyabildiğine dikkati çekerek, gerçekleşen kazılarda şu ana kadar 40 mezara ulaştıklarını ifade etti.

Kazılar sonucunda mezar, cami ve mektep dışında imamların kullandığı bir ev ve bahçesini de bulduklarını dile getiren Muftarevic, "Bu eser 16. yüzyıldan kalma. Bu denli uzak geçmişe dayanan bir eseri ortaya çıkarmak, bizim için büyük bir şans ve başarıdır." dedi.

Kalın Hacı Ali Camisi'nin Saraybosna için önemli bir eser olduğuna işaret eden Muftarevic, tarihi kaynaklarda caminin şehirdeki en iyi ahşap döşeme ve işlemelere sahip olduğunun yazıldığını anlattı.

Muftarevic, caminin bulunduğu alanla diğer camilerin arasında uzak bir mesafe olduğunu belirterek, bugün şehrin nüfusu da çoğaldığından caminin tekrar inşa edilmesinin cemaat için büyük önem taşıdığını vurguladı.

Çalışmaların tamamlanmasının ardından söz konusu yerin tarihi sit alanı yapılacağını aktaran Muftarevic, caminin tekrardan inşa edilip edilmeyeceğinin henüz netlik kazanmadığını söyledi.

Muftarevic, kazı alanındaki çalışmalar tamamlandıktan sonra bölgenin önem kazanacağına dikkati çekerek, her şeyin tamamlanması için bir yıla daha ihtiyaç olduğunu dile getirdi.

Saraybosna'daki 22 Osmanlı camisi kasıtlı olarak yıkıldı

Kalın Hacı Ali Camisi dışında, Saraybosna'da 16. yüzyılda inşa edilen ve mimari açıdan da son derece büyük önem taşıyan 21 cami daha Osmanlı'nın bölgeden ayrılmasının ardından bu coğrafyada hüküm süren Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve sonrasındaki Yugoslavya dönemlerinde farklı bahanelerle yıkıldı.

O dönemlerde şehrin kimliği kasıtlı olarak yok edilmek istenirken, daha sonra bu camilerin yerlerine alışveriş merkezleri, spor salonları ve oteller inşa edildi.

Ayrıca Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Yugoslavya dönemleri dışında Bosna'daki son savaşta da ülke genelinde 614 caminin yıkıldığı biliniyor.