Akdeniz diyeti demans riskini nasıl azaltabilir?

Demans (bunama) hastalığı riskinizi %25 azaltabilecek diyeti biliyor musunuz?

İngiltere, Avustralya ve İsveç'teki başlıca üniversitelerden bir bilim insanları ekibi, Akdeniz diyetinin demansa karşı koruma sağlayıp sağlamadığını bulmak için 60 bin İngilizden elde edilen verileri analiz etti.

İngiltere Biyobankası'ndan alınan bilgileri kullanarak, katılımcıların Akdeniz diyetine uyumlarını ve 10 yıl içinde kaçında demans görüldüğünü ölçtüler.

Çalışmanın baş yazarlarından Newcastle Üniversitesi beslenme ve yaşlanma alanında dersler veren Dr. Oliver Shannon "Diyetleri Akdeniz diyetinin özelliklerine daha yakın olan bireylerin demans geliştirme riskinin çok daha düşük olduğunu bulduk" diyor ve ekliyor:

"Ortalama olarak, Akdeniz diyetine yüksek derecede bağlı kalanların, kalmayanlara kıyasla demans geliştirme riski yaklaşık % 23 daha düşüktü."

Dünya genelinde, demans vakalarının 2019'dan 2050'ye kadar 57 milyondan 153 milyona çıkması bekleniyor.

Bu artış, küresel nüfusun büyüme ve yaşlanma oranlarıyla paralel.

Demansa neden olan farklı beyin hastalıklarının tedavisi yok. Ancak, türünün en büyüklerinden biri olan 2023 tarihli bir çalışma, belirli bir beslenme alışkanlığının demansa karşı koruma sağlayabileceğini tespit etti.

Araştırmacılar, genetik riskleri nedeniyle bu rahatsızlığı geliştirme ihtimali daha yüksek olanların bile yaklaşık aynı oranda fayda görebileceğini belirledi.

Önemli besinler

Peki, Akdeniz diyeti tam olarak ne?

Genel olarak, bol miktarda meyve, sebze, baklagiller ve kuruyemişlerin yanı sıra, tam tahıllar, balık gibi yiyecekler ve zeytinyağı gibi doymamış yağları barındırıyor.

Ayrıca çoğunlukla peynir ve yoğurt olarak orta düzeyde süt ürünleri ve az miktarda et ve tereyağı gibi doymuş yağlar bulunuyor.

Akdeniz diyetinin biraz farklılık gösterebilen çeşitli teknik tanımları var.

Bu nedenle, bu çalışmayı mümkün olduğunca isabetli hale getirmek için bilim insanları iki tür puanlama sistemi kullandı. Akdeniz Diyeti Bağlılık Tarama Aracı ve Akdeniz Diyeti Piramidi.

Shannon, bulguların demansa karşı en fazla potansiyel koruma sağlayan yiyecek ve içecekleri şöyle sıralıyor:

Shannon'a göre, tek başına hiçbir yiyecek demans riskini azaltmıyor, aksine muhtemelen hepsinin ortaklaşa sağladığı bir yarar:

"Veriler, tüm bileşenlerin kendi başlarına önemli olduğunu gösteriyor. Birçok farklı şeyin farklı faydalarının birleşimi."

Çalışma, Alzheimer hastalığı gibi belirli türleri ayırmak yerine, Akdeniz diyetinin demans üzerindeki etkisini bir bütün olarak inceledi.

Shannon, "Ancak Akdeniz diyetinin Alzheimer riskini azaltmak için muhtemelen iyi olduğunu öne süren başka çalışmalar da var" deyip ekliyor:

"Vasküler gibi diğer demans alt türleri için çok fazla kanıtımız yok, ancak Akdeniz diyetinin bunlara karşı da koruma sağlamasını bekleyebiliriz."

Akdeniz diyeti demansa karşı nasıl koruyor?

Exeter Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden Prof. David Lewellyn, İngiltere Biyobankası çalışmasının, diyet ve demans arasında bir bağlantı olduğunu vurgulayan birçok çalışmadan biri olduğunu söylüyor.

Birçok başka çalışma da Akdeniz diyeti içeren veya çok benzeyen diyetlerin (örneğin DASH ve MIND) koruyucu etkileri olabileceği bulundu.

Bilim insanları bu diyetlerin beyin sağlığına neden fayda sağladığını tam olarak anlamasa da, hepsinde ortak bir tema var ve bu da bize bazı ipuçları veriyor.

Lewellyn, "Bu diyetlerin hepsi meyve, sebze, tam tahıllar ve sağlıklı yağlar açısından zengin. Ayrıca işlenmiş gıdalar, kırmızı et ve doymuş yağlar açısından da düşükler" diyor.

Kalp damar hastalığı ve tip 2 diyabet gibi kronik rahatsızlıkların demans riskini artırdığı biliniyor. Shannon'a göre, bir teoriye göre Akdeniz diyeti bu rahatsızlıkların gelişme riskini azalttığı için demans riskini de azaltıyor.

Bazı araştırma bulguları ayrıca Akdeniz diyetinde yer alan bazı gıdaların anti-enflamatuar ve antioksidan etkileri olduğunu da gösteriyor.

Bunun nedeni, hücre hasarına karşı koruma sağlayan bileşikler içermeleri ve bu nedenle beyne doğrudan fayda sağlayabilmeleri.

Shannon, "Akdeniz diyetinin yaşlanmayı ve zaman içindeki beyin atrofisini yani jenerasyonunu yavaşlatmaya yardımcı olabileceğini söyleyen bazı çalışmalar var" diyor.

Diyet demansın ilerlemesini yavaşlatabilir mi?

"Küçük yaşlardan itibaren sağlıklı beslenmenin önemli faydaları olabilir, çünkü beyin çocukluk ve ergenlik döneminde hâlâ gelişiyor" diyen Lewellyn, bu durumun nedenini şöyle açıklıyor:

"Bu gelişim yıllarında sağlıklı beslenmek, muhtemelen yaşamın ilerleyen dönemlerinde sağlıklı bir beyin için temel oluşturmaya yardımcı olur."

Ancak başlamak için asla geç değil.

"Yaşamın ilerleyen dönemlerinde diyetinizde yapılacak küçük değişiklikler bile demansa karşı korunmaya yardımcı olabilir."

Bununla birlikte, teşhis konulduktan sonra bu tür beslenmenin demansın ilerlemesini yavaşlatacağına veya durduracağına dair hiçbir kanıt yok.

Lewellyn, "Diyetinizi değiştirmenin mutlaka bireysel demans riskinizi azaltacağı sonucuna kesin olarak varmak mümkün değil" diyor ve beslenmenin öneminin altını çiziyor:

"Genetik, yaşam tarzı ve diğer faktörler de önemli bir rol oynar. Ancak, beslenme alışkanlıklarınızda iyileştirmeler yapmak, sağlığınızı artıracak ve riski azaltmak için umut vadeden bir strateji olacaktır."