Rusya'nın Ukrayna'da nükleer santrale saldırısı nasıl bir tehlike yarattı?

Ukrayna'da Avrupa'nın en büyük nükleer santrali Zaporijya'daki binalar, Rus birliklerinin bombardımanıyla hasar gördü.

Saldırının ardından dünya liderleri Rusya'yı pervasız davranmakla suçladı. İngiltere Başbakanı Boris Johnson, bu saldırının "tüm Avrupa'nın güvenliğini doğrudan tehdit edebileceğini" söyledi.

Santrale ne oldu?

Rusya, Zaporijya nükleer santralini bombaladı ve daha sonra tesisin kontrolünü ele geçirdi.

Ukrayna nükleer teftiş kurumuna göre santralin altı ünitesinden birinin etrafındaki binalar hasar gördü.

BM'nin nükleer gözlemcisi Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA), tesisteki güvenlik sistemlerinin hiçbirinin etkilenmediğini ve radyoaktif madde salınımı olmadığını söylüyor.

Saldırı ne kadar tehlikeliydi?

Nükleer uzmanlar, saldırının çok riskli bir durum yarattığını söylüyor.

Nükleer santralde enerji üreten reaktör ve onu barındıran binanın hasar görmesi, reaktörün aşırı ısınmasına ve çekirdeğin erimesine neden olabilir.

Radyasyon daha sonra çevreye sızabilir.

İnsanlar bu radyasyona maruz kalırsa, kanser de dahil olmak üzere ciddi ve uzun vadeli sağlık sorunları ortaya çıkabilir.

1986'da Ukrayna'daki Çernobil Santrali'nde bu durum yaşanmıştı. Çernobil tarihteki en şiddetli nükleer vaka yeri olarak biliniyor.

Saldırı 'başka bir Çernobil' olabilir mi?

Uzmanlar, saldırının tehlikeli olmasına rağmen, Çernobil ve Zaporijya santralleri arasında önemli farklılıklar olduğunu söylüyor.

Londra'daki Imperial College'dan Dr. Mark Wenman'a göre Zaporijya çok daha güvenli.

Wenman reaktörün, "uçak çarpması veya patlamalar gibi hem doğal hem de insan kaynaklı dış olaylara dayanabilecek" çelik takviyeli beton bir binada olduğunu belirtiyor.

Zaporijya santrali ayrıca reaktöründe grafit içermiyor.

Çernobil'de grafitin yol açtığı büyük yangın, Avrupa'yı kaplayan radyasyon bulutunun kaynağı olmuştu.

Nükleer santralin elektriği kesilirse ne olur?

Ukrayna'daki bir enerji baskı grubu olan Ecoaction'ın müdür yardımcısı Olexi Pasiuk, "Bir sorunla karşılaşmak için doğrudan bir fabrikayı vurmanıza gerek yok" diyor. Tesisin enerji tedariğinde kesinti de ciddi sorunlara neden olabilir.

Ukraynalı yetkililer, reaktörleri korumak için devre dışı bırakmaya çalıştılar. Santralde faaliyette olan altı reaktörden sadece birinin şu anda çalıştığı düşünülüyor.

Bununla birlikte reaktörler geleneksel enerji kaynakları gibi şalter indirilerek kapatılamıyor. Tesise sürekli elektrik tedariği ile reaktörlerin 30 saatten fazla süreyle yavaşça soğutulmaları gerekiyor.

Enerji kaynağının ve dolayısıyla soğutma işleminin kesintiye uğraması da radyasyon sızıntısına neden olabilir.

Bu, nükleer yakıtın erime noktasını aşması ve radyoaktif maddelerin muhafaza duvarlarını aşması durumunda da gerçekleşebilir.

Sheffield Üniversitesi'nde nükleer malzeme uzmanı Prof. Claire Corkhill, en kötü senaryonun, 2011 tsunamisinin ardından Japonya'nın Fukuşima tesisindeki soğutmaya benzer bir soğutma kaybı olacağını söylüyor.

Orada elektrik kesintisi, nükleer reaktörlerin üçünde erimeye neden olan bir soğutma kaybına yol açmıştı.

Ukrayna'da kaç nükleer santral var?

Ukrayna'nın işgali, önemli nükleer güce sahip bir ülkede meydana gelen çatışmalar nedeniyle olağandışı.

Ukrayna'da dört büyük nükleer santralin yanı sıra şu an aktif olmayan Çernobil var.

Rusya, Zaporijya ve Çernobil'in kontrolünü elinde tuttuğu gibi, üçüncü bir tesise, Güney Ukrayna nükleer santraline de yaklaşıyor.

Ukrayna genelinde nükleer enerji operasyonlarından arta kalan atık maddeleri depolayan daha küçük tesisler ve radyoaktif atık sahaları var.

27 Şubat'ta Rus füzelerinin Kiev'deki bir radyoaktif atık tesisini vurduğu bildirilmişti.

Ukrayna nükleer teftiş kurumu, herhangi bir radyasyon sızıntısı rapor edilmediğini ve santralin doğrudan hasar görmediğini söyledi.

Şimdi neler olabilir?

Rus güçleri şimdilik Ukraynalı personelin operasyonları yürütmek için Zaporijya'daki kontrol odasında kalmasına izin verdi.

Ancak IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu) Genel Müdürü Rafael Mariano Grossi şunları söyledi: "Ne olduğunu bilmediğimiz için son derece endişeliyim, trajik olabilirdi. Böyle bir şeyin [tekrar] olmasını beklememeliyiz."

Grossi, Ukrayna'daki tüm santrallerin güvenli bir şekilde işletilmesi için Rus güçleriyle görüşmek üzere Ukrayna'ya gitmeyi planlıyor.