Birçok işletme sahibiyle yapılan sohbetlerde en sık duyulan yakınmalardan biri;
"Yoruldum, işi bırakacağım, yeter artık" çıkışıdır. Bu düşünce çoğunlukla ileri yaşlarda firma sahiplerinin gündemine gelir. Ancak bu karar yalnızca yaşla ilgili değildir. Sağlık durumu, işletmenin kurumsal altyapısı, yapılan işin zorluk derecesi ve ikinci kuşağın hazırlık seviyesi gibi birçok faktör bu süreci doğrudan etkiler.
En sık yapılan hata, bu konunun sürekli ertelenmesi ya da ani bir kararla ele alınmasıdır. Oysa işi bırakmak bir anlık karar değil, yıllara yayılan bir geçiş süreci olarak planlanmalıdır. Kısacası; iş hayatı devam ederken, bir yandan da ayrılık planı mutlaka devrede olmalı, veliahtlar iyi yetiştirilmelidir.
Sağlık Koşulları
Uzun yıllar iş hayatında aktif olan firma sahipleri için sağlık, çoğu zaman göz ardı edilen ancak en belirleyici faktördür. Yaştan ziyade; fiziksel yorgunluğun artması, enerji kaybı, stresle başa çıkma kapasitesinin azalması, karar alma hızında ve dikkat seviyesinde düşüş yaşanması, işten çekilme planının ciddi şekilde ele alınması gerektiğini gösterir.
Sağlık tamamen bozulduktan ya da ölümle sonuçlandıktan sonra yapılan zorunlu devirler; hem işletme hem de aile ilişkileri açısından ciddi sorunlara yol açmaktadır. Örneğin, oğluyla birlikte çalışan ve yaşamının son dönemlerine gelmiş bir babanın, sağlığında oğlunu yönetime hazırlaması ve kademeli bir devir planı uygulaması işletme açısından çok daha sağlıklı olacaktır.
Öte yandan, sağlıklı beslenen ve düzenli bir yaşam sürdüren bir kişinin akranlarına kıyasla işini daha ileri yaşlarda devretmesi de yadırganmamalıdır.
Kurumun Altyapısının Uygunluğu
Şirket, firma sahibinin iki dudağı arasından çıkan kararlarla yönetiliyorsa, bu işletmenin ikinci kuşağa ya da başka yöneticilere devredilmesi oldukça zor olacaktır. Bu nedenle işletmenin kişiye bağımlı yapıdan kurtarılması, yani kurumsallaşması şarttır.
İş süreçleri yazılı olan, yetki ve sorumlulukları net şekilde tanımlanmış, firma sahibi sahada olmasa dahi günlük işleyişi aksamayan işletmelerde devir süreci çok daha sağlıklı ilerler. Özetle; kurumsal altyapısı zayıf olan işletmelerde, tecrübeli patronlar yaşlansalar dahi işi bırakmakta acele etmemelidir.
İşi devretme kararında göz ardı edilmemesi gereken bir diğer unsur ise, çalışma kültürüdür. Para kazanmaktan ziyade topluma ve insanlara hizmet etme motivasyonuyla çalışan kişiler, işlerinden genellikle daha geç koparlar.
Ortaklı yapılarda, görev devrinden önce ortaklık hukukunun düzenlenmesi, ileride yaşanabilecek yönetim sorunlarını önemli ölçüde azaltacağı için bu konu da netleştirilmelidir.
Devralacakların Hazır Olması
İşi devralacak kişilerin kendilerini iyi yetiştirmiş ve bu sorumluluğa hazır olmaları gerekir. İkinci kuşak, işi gerçekten istemeli; sadece zorunluluk nedeniyle sahip çıkmamalıdır. Eğitim, tecrübe ve liderlik yetkinlikleri yeterli olmalı ve çalışanlar tarafından kabul görmelidir. Bunun olabilmesi için işi devredecek kişi, veliahdının yetişmesini de sağlamalı ve süreci takip etmelidir.
Yapılan ürün veya sunulan hizmetin operasyonlarına tam hakim olmayan, yabancı dil bilmeyen, dijital ortamlardan uzak, raporlama ve rapor okuma yönü zayıf, planlama mantığı gelişmemiş, muhasebe ve finans konusunda kendisini yetiştirmemiş bir kişiye işin devredilmesi işletmeye zarar verecektir.
Hazır olmayan ikinci kuşağa yapılan devirler, işletmelerde ciddi kırılmalara neden olur. Bu nedenle yetki devriyle birlikte sorumluluk devri de eş zamanlı yapılmalıdır. Bazı ikinci kuşaklar; masaldaki eğlenceyi seven Ağustos Böceği gibi yaz boyunda yatmakta olduğu için görevi devralmakta zorlanmaktadır.
Tamamen Bırakmak mı, Rol Değiştirmek mi?
İşi bırakmak her zaman tamamen kenara çekilmek anlamına gelmez. Pek çok firma sahibi için en doğru model; günlük operasyonlardan çekilip, yönetsel konularda danışmanlık rolünü sürdürmektir. Bu yaklaşım, hem bilgi birikiminin korunmasını hem de yeni yöneticilerin arkasında aile büyüğünü hissettiği için daha güvenli ilerlemesini sağlar.
Özellikle el sanatları, fiziksel güç gerektiren işler veya yoğun saha faaliyetleri içeren sektörlerde, iş sahiplerinin daha erken yaşlarda rol değiştirmesi beklenebilir. En büyük risk, bu soruyu hiç sormamak ya da çok geç sormaktır. Doğru planlama ile işi bırakmak bir kayıp değil; hem firma hem de aile için sağlıklı bir dönüşüm süreci haline gelebilir.
