Fiilimsi nedir? Fiilimsi (Eylemsiler) türleri ve özellikleri nelerdir?

Öğrencilerin en çok araştırma yaptığı konulardan biri olan fiilimsi, türü ve özellikleriyle merak ediliyor. Peki, fiilimsi nedir? Fiilimsi (Eylemsiler) türleri ve özellikleri nelerdir? İşte, detaylar…

FİİLİMSİ (EYLEMSİ)NEDİR?

Fiillerin (eylemler); iş, oluş, hareket bildirip kip ve kişi eki alan kelimeler olduğunu 2. dönemde öğrenmiştiniz.

Belirli eklerle fiillerden türeyen; isim, sıfat ve zarf olarak kullanılabilen kelimelere fiilimsi (eylemsi) denir. Fiilimsiler bazı yönlerden fiillere benzer ancak çekime girmez.

• Fiilimsiler ek fiil alarak yüklem olabilir.

• Fiilimsiler cümle içinde isim, sıfat, zarf gibi görevlerde kullanılabilir.

• Fiilimsiler "-ma, -me" olumsuzluk ekini alabilir.

Fiilimsi Örnekleri

• Çok okuyarak kendini geliştirdi. (zarf-fiil)

• Yürümek insanı dinç tutar. (isim-fiil)

• Akacak kan damarda durmaz. (sıfat-fiil)

Fiilimsiler üç başlıkta incelenir: isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil

1. İsim-Fiil (Ad Eylem): Fiillere getirilen "-ma, -ış, -mak" ekleriyle türetilen bir eylemin, oluşun, kılışın adı olan kelimelerdir. İsim-fiiller bir eylemin ismi olur. Örneğin

"yürümek" kelimesi bir eylemdir, -mek isim-fiil ekiyle eylemin adı olmuştur.

İsim-Fiil Örnekleri

• Mor atlas üzerine işleme ne kadar yaraşıyor.

• Yaptıkları kötülük ortaya çıkarsa Dirse Han'ın kendilerini öldüreceğinden korkarak

ondan önce davranmak düşüncesi ile Dirse Han'ı dövüp esir ederler.

• Çaldıran'da kırılacak olan gururu, bugün bu Türkün ateş bakışları altında erimişti.

Uyarı: İsim-fiil eki aldığı hâlde kalıplaşarak isim hâline gelmiş bazı kelimeler de vardır. Ancak bunlar isim-fiil olarak kabul edilmez.

• Kazmayı taşa vurdu.

• Dondurma yemenin mevsimi yoktur.

• Yemeklerden en çok yaprak sarmasını severim.

• Çıkış noktasını bulabildin mi?

• Sallama çay, demleme çayın yerini tutmuyor.

2. Sıfat-Fiil (Ortaç): Fiil kök ve gövdelerine gelen eklerle (-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş)türeyen, cümle içinde sıfat göreviyle kullanılan kelimelerdir. Sıfat-fiiller niteleme sıfatı olarak kabul görürler.

Sıfat-Fiil Örnekleri

• Çift badem sığmayan dar ağızlım.

• Mirza, şahiniyle ava çıktığı bir gün, bıldırcın kovalayan şahin bir bahçeye girer.

• Yalnız giderken ara sıra durarak bir aslanın önünden kaçan ceylan gibi korku ve heyecanından, dökülmüş saçlarının içindeki başını çevirerek o güzel siyah gözleriyle arkasına bakıyordu.

• Bilinmez bir yere doğru gidiyordu.

• O, eli öpülesi insanlardan birisidir.

Adlaşmış sıfat; bir sıfatın, nitelediği ismin yerini tutmasıdır. Örneğin, "genç insan" tamlamasındaki sıfat (genç), nitelediği ismin (insan) yerini "Genç, çok çalıştın bugünlerde." cümlesindeki gibi tutacak olursa bu cümledeki "genç" adlaşmış sıfat olur. Çünkü kendisinden sonra gelen ismin söylenmesine gerek duyulmayıp onun yerini tutmuştur.

Adlaşmış sıfat-fiil kavramını tanımlayacak olursak "sıfat-fiil"eklerinden birini alan fiil kök veya gövdelerinin kendisinden sonra gelen isimlerin yerini tutmasıdır. Adlaşmış sıfat-fiiller, adlaşmış sıfatların bir türüdür. Normalde sıfat-fiillerden sonra mutlaka bir isim gelmelidir. Fakat adlaşmış sıfat-fiillerde bu isim kaybolur.

Örnekler:

• Gelecekten çok umutluyuz. (gelecek günler)

• Geçmişin izlerini bir bir silmeliyiz. (geçmiş günler)

Uyarı : Bazı sıfat-fiiller kalıplaşarak isimleşmiştir.

• İşime dolmuşla gidiyorum.

• Yerli malı için 2 kg yemiş aldık.

Uyarı : Sıfat-fiil eklerini alan kelimeler ile zaman ekini almış fiiller birbiriyle karıştırılmamalıdır.

• Yaşlanmış ağaçlarla genç olanları ayırabiliyor musun? (sıfat-fiil)

• Görmeyeli Ali amca bayağı yaşlanmış. (fiil)

Zarf-Fiil (Bağ Fiil, Ulaçlar): İsim-fiil ve sıfat-fiiller gibi fiillerden türeyen, cümlede

zarf tümleci olarak kullanılan ve genellikle yüklemi durum ya da zaman yönünden niteleyen fiilimsilerdir. Zarf-fiil ekleri şunlardır: "-ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça,

-e…-e, -r…-maz, -casına, -meksizin, -dığında, -esiye"

Zarf-Fiil Örnekleri

• Allah ona devlet üstüne devlet vermiş, dünyalık üstüne dünyalık vermiş ama gel gelelim yerini, yurdunu tutacak bir evlat vermemiş; bu yüzden yaşı başı ilerledikçe gamı, kasaveti de artıyor, düşündükçe düşünüyor, kurdukça kuruyormuş.

• Doldursa doldursa bunu, pervaneler gibi yandıkça yanası gelen bir gönül doldurur ancak.

• Kalkarak yiğitlerim yerinizden doğrulun, bu garaip bana ya bendendir ya hatundandır dedi.

• Evden çıkıp yürüyünce servi boylum

Gündem Güncel Haberler