Avrupa'daki volkan patlaması veba salgınını nasıl tetikledi?

Bilim insanları, 1345 yılı civarında meydana gelen bir volkanik patlamanın, üç yıl sonra Avrupa'nın en çok can alan salgını 'Kara Ölüm'e yol açacak zincirleme reaksiyonu başlatmış olabileceğini söylüyor.

Yaklaşık 700 yıl önce Avrupa'yı sarsan veba salgını 'Kara Ölüm' olarak anılıyordu.

Ağaç halkalarında korunan ipuçları, patlamanın iklim şokuna yol açtığını ve hastalığın Ortaçağ Avrupası'na yayılmasıyla sonuçlanan bir dizi olaya yol açtığını gösteriyor.

Bu senaryoya göre volkanik patlamadan kaynaklanan kül ve gazlar hava sıcaklığında aşırı düşüşlere ve verimsiz hasada yol açtı.

Kalabalık İtalyan şehir devletleri, kıtlığı önleyebilmek için Karadeniz çevresindeki bölgelerden tahıl ithal etmek zorunda kaldılar. Bu da hastalığı taşıyan vebalı pirelerin Avrupa'da yayılmasına yol açtı.

Uzmanlara göre iklim şoku, kıtlık ve ticaretin oluşturduğu bu koşullar, küreselleşmiş ve daha sıcak bir dünyada hastalıkların nasıl ortaya çıkıp yayılabileceğini gösteriyor.

Cambridge Üniversitesi'nden Dr. Ulf Büntgen'e göre, "Vebanın yayılmasına katkıda bulunan faktörlerin aynı anda ortaya çıkması nadir gibi görünse de, küreselleşen dünyada iklim değişikliği altında zoonotik (hayvanlardan insana geçen) hastalıkların ortaya çıkma ve pandemiye dönüşme olasılığı artacak".

"Bu durum, özellikle Covid-19 ile ilgili son deneyimlerimiz göz önüne alındığında daha da önem kazanıyor" diye ekliyor.

Kara Ölüm 1348-49 yıllarında Avrupa'yı kasıp kavurdu ve nüfusun neredeyse yarısının ölümüne yol açtı.

Hastalığa, sıçan ve pire gibi yabani kemirgenler tarafından yayılan Yersinia pestis adlı bir bakteri neden oldu.

Salgının Orta Asya'da başladığı ve ticaret yoluyla dünyaya yayıldığı düşünülüyor.

Son araştırmada hastalığın Avrupa'ya gelmesine ve milyonlarca insanın ölümüne yol açan olayların kesin sıralaması bilim insanları tarafından incelendi.

Cambridge Üniversitesi ve Leipzig'deki Leibniz Doğu Avrupa Tarih ve Kültür Enstitüsü'nden (GWZO) araştırmacılar bulmacanın eksik parçasını tamamladılar.

Veba zamanındaki iklim koşullarını incelemek için ağaç halkalarından ve buz çekirdeklerinden ipuçları bulmaya çalıştılar.

Bulguları, 1345 civarındaki volkanik aktivitenin, volkanik kül ve gazların güneşi kısmen engellemesi yüzünden sıcaklıkların art arda birkaç yıl boyunca keskin bir şekilde düştüğünü gösteriyor.

Bu durum, Akdeniz bölgesinde tarımın verimsizleşmesine yol açtı.

İtalyan şehir devletleri, açlıktan kurtulmak için Karadeniz çevresindeki tahıl üreticileriyle ticaret yaparak, farkında olmadan ölümcül bakterinin Avrupa'da tutunmasına olanak sağladı.

GWZO'dan ortaçağ iklimi ve epidemiyoloji tarihçisi Dr. Martin Bauch, iklim olaylarının "karmaşık bir gıda güvenliği sistemiyle" karşılaştığını ve bunun hastalığın yayılmasına yol açan ortamı yarattığını söylüyor.

"Bu güçlü İtalyan şehir devletleri, bir asırdan fazla bir süredir Akdeniz ve Karadeniz arasında uzun mesafeli ticaret yolları kurmuşlardı ve bu da onlara açlığı önlemek için son derece verimli bir sistem oluşturma imkanı sağlıyordu" diyor.

"Ancak nihayetinde bunlar istemeden çok daha büyük bir felakete yol açacaktı."

Bulgular Communications Earth & Environmentdergisinde yayımlandı.

Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve kontrol edildi. Bir pilot proje kapsamında çevirisi için yapay zekadan da faydalanıldı.