'Taba bağımlısıydım, bebeğimi kaybettim': Tütün tozu ve uyuşturucunun karanlık yüzü

Okuyucular içerikteki ayrıntıları rahatsız edici bulabilir. Taba ile ilgili deneyimlerini paylaşanların isimleri değiştirilmiştir

Kimliğini korumak için ismini değiştirdiğimiz *Aishatou, Gambiya'da yaşayan dul bir anne.

BBC'ye 15 yıl boyunca ara sıra "taba" kullandığını ve sonunda bağımlı hale geldiğini söylüyor.

Taba, Batı Afrika'da kadın ve erkekler tarafından onlarca yıldır kullanılan tütün tozunun yerel adı.

Çoğu insan tabayı burundan çekerek, sigara içerek veya çiğneyerek yutuyor.

Ancak Aishatou gibi pek çok kadın gizlice taba satın alıyor ve macunu farklı amaçlarla vajinalarına yerleştiriyor.

Onunla, taba karşıtı kampanyacıların toplantısına katıldığı bir toplum sağlığı merkezinde hemşirenin ofisinin girişinde otururken karşılaşıyoruz. Bize, taba kullanmaya başladığına nasıl pişman olduğunu anlatıyor.

Kadınlar arasında gizlice alınıp satılıyor

Taba, genellikle yerel pazarlarda olmak üzere ulusal bir bayi ağı aracılığıyla gizlice satılıyor. Gambiya'da kadınların bu ürününü ülke çapında alıp sattıkları biliniyor.

Tabanın orijinal formülü son birkaç yılda değişti. Tütün tozu artık farklı maddelerle kesilerek macuna dönüştürülüyor.

Aishatou, 2021'de hamile kaldığında, daha önceki hamileliklerinde başardığı gibi, tabayı kullanmayı bırakması gerektiğini bildiğini ancak kendisini tabayı bırakamaz halde bulduğunu söylüyor.

Bu son hamileliğin trajik kaybından bağımlılığını sorumlu tutuyor. Bebeğin doğrudan taba kullanması nedeniyle öldüğüne inanıyor.

Bebeğin hareket etmeyi bıraktığını fark ettiğinde doktoruna gitmiş.

"Doktor bana [bebeğin] öldüğünü söyledi, bu yüzden sezaryen yapmak zorunda kaldılar. Bebeğimi çıkardıklarında derisi yanmış görünüyordu. Kullandığım tabanın bebeğimi öldürdüğünü biliyordum" diyor.

İddiası tıbben doğrulanmadı ancak Aishatou taba kullandığında vajinasının içinde her zaman bir yanma hissettiğini söylüyor.

Aishatou, taba kullanmaya ilk olarak birkaç yıl önce kilo vermesine ve hamile kalmasına yardımcı olacağını düşündüğü için başladığını söylüyor.

Bunların hiçbiri gerçekleşmedi.

"Taba sisteminize girdiğinde, sizi ele geçirir ve kontrol eder. Kendinizi normal hissetmeniz için uygulamaya devam etmeniz gerekiyor. Taba bana zevk verdi ama seks isteğimi azalttı" diyor Aishatou ve ekliyor:

"Bağımlısı oldum ve günde üç ila dört kez uyguluyordum."

"Bebeğimi kaybettikten sonra taba kullanmayı bıraktım, zaten rahim ağzı kanseri olduğumu bilmiyordum" diyor ve sonunda iki yıl önce kendisine kanser teşhisi konulduğunu açıklıyor.

Başka bir yerde, bir mango ağacının altında gölgede oturan Rashida ile tanışıyoruz. Bir başka taba kullanıcısı Rashida. Bu onun gerçek adı değil.

BBC'ye yedi yıldır taba kullandığını ve eşinin bundan haberi olmadığını söylüyor.

Bağımlılığının hayatını nasıl ele geçirdiğini anlatırken gözyaşlarına hakim olamıyor.

Hastanede ölen yengesini hatırlayarak şöyle diyor:

"Üç gün boyunca onunla kalmak zorundaydım ama tabamı yanıma almayı unutmuşum. Canım o kadar çok çekiyordu kii konsantre olamıyordum."

Tedarikçisinin evine stok yapmak için yürürken tabanın nasıl günlük bir ihtiyaç haline geldiğini anlatıyor.

BBC'nin konuştuğu kadınlar, tabanın vajina içi kullanımının ilk kez kullananlar için korkunç bir deneyim olduğunu söyledi.

"İlk kez uyguladığımda bir saatten fazla baygınlık geçirdim ve bir daha asla kullanmayacağıma yemin ettim. İkinci kez kullandığımda ise çok fazla kustum. Bana bunu tanıtan kişi devam etmemi, bunun sistemimi temizlediğini söyledi" diyor Aishatou.

Rashida da aynı fikirde:

"Başım döndü ve titremeye başladım. Sanki sıtma olmuş gibiydim. Daha sonra bayıldım."

İkinci gün de aynı deneyimi yaşadığını, "ancak üçüncü gün normal hissettiğini" söylüyor.

Taba satıcıları, tozu gizli tutarken satılık diğer ürünleri sergileyerek ürünlerini gizler.

Sadece belirli kodlari bilen müşterilere satış yaparlar.

Kırsal topluluklarda çoğunlukla yaşlı kadınlar da satış yapabilir.

Ramat 56 yaşında ve bize iki yıldır Kuzey Şeria bölgesindeki küçük bir kasabada gizlice taba sattığını söylüyor.

Karışımın genellikle naylona sarıldığını ve bazen güçlü kokusu nedeniyle fazladan bir kağıt sargısı verildiğini açıklıyor.

Bir paket yaklaşık 15 dalasiye (yaklaşık 9 TL) satılıyor.

Tedarikçilerinin karışımı yapmak için ne kullandığını bilmeyen Ramat, işlerinin hızla büyüdüğünü söylüyor.

Sattığı her beş litrelik kova değerindeki taba tozundan yüzde 200 kâr elde ediyor.

Satışa ilk başladığında bunun ne kadar bağımlılık yaptığını bilmediğini söylüyor:

"Kârlı başka bir iş bulursam satmayı bırakacağım çünkü artık hemcinslerime zarar vermek istemiyorum.

"Bir keresinde bir enfeksiyonu tedavi etmek için taba kullandım ama neredeyse ölüyordum. O günden sonra bir daha asla uygulamadım. Bazı müşterilerim de aynı deneyimi yaşadıklarını söylediler.,"

Uluslararası tedarik ağı

Yetkililer tedarik zincirinin ülkenin çok ötesine uzandığını, satıcıların ürünü Gine-Bissau; Sierra Leone ve Senegal'deki Casamance'den temin ettiğini düşünüyor.

Gambiya hükümeti 2020 yılında tabayı kadınlar ve kız çocukları için zararlı bir madde olarak belirledi.

Ancak bu sahada pek bir şey ifade etmiyor. Satıcıları ve kullanıcıları caydırmak için henüz herhangi bir yasal işlem yapılmadı.

Taba kullanımı yasa dışı olmasa da, Gambiya'da tütün kullanımı için yasal yaş 18. Anne Sağlığı Vakfı ve Toplumsal Cinsiyet Bakanlığı gibi gruplar da, çocukların da taba kullandığına dair endişelerini dile getiriyor.

Gambiya Toplumsal Cinsiyet, Çocuk ve Sosyal Refah Bakanlığı Genel Sekreter Yardımcısı Kajali Sonko, "Hükümet tabanın Gambiyalı kadınların refahına zarar veren bir madde olduğunu kabul ediyor ve bunu ele almak için önlemleri, politikaları ve programları yasalaştırmaya kararlıyız" dedi.

Gambiya'daki Tıbbi Araştırma Konseyi biriminde epidemiyolog olan Doktor Bai Cham, 2023 yılında tabanın vücut üzerindeki etkileri üzerine bir makale yayımladı.

Cham'ın ekibi, diğer dumansız tütünlerin etkileri hakkında halihazırda bilinenlere dayanarak tabanın "olumsuz sağlık etkilerine sahip olma olasılığının yüksek" olduğunu tespit etti.

Dr. Cham ayrıca araştırmanın parçası olarak taba karışımı örnekleri üzerinde kimyasal analizler yapıyor. Bu kapsamda, çoğunlukla mevcut taba kullanıcılarının veya eski kullanıcılarının eşleri olan 42 kadın ve 15 erkekle görüştü.

Konuştuğu kadınların yüzde 90'dan fazlasında kusma, ishal, kontrolsüz idrara çıkma, yanma hissi ve tahriş gibi nikotin zehirlenmesi gibi belirtileri görüldüğünü söylüyor.

Görüştüğü kadınlardan bazıları tütün tozlarını kostik soda ile kesmiş.

Cham'ın ekibi ayrıca test edilen örneklerde yüksek düzeyde nikotin ve kanserojen tütüne özgü N-nitrozaminler (TSNA'lar) buldu.

BBC, Essau ve Banjul'dan topladığı bazı taba örneklerini analiz için Lagos Üniversitesi'ndeki bir laboratuara götürdü.

Sonuçlar, piridin türevleri (nikotinle ilişkili bileşiklere sahip) ve Dünya Sağlık Örgütü güvenlik sınırlarını aşan kurşun seviyeleri gösterdi.

Gambiya hükümeti, ülke genelindeki topluluklarda ve halk sağlığı merkezlerinde taba kullanımına karşı kampanya yürütmek için sağlık uzmanlarını ve aktivistleri kullanıyor.

Toplumsal Cinsiyet Bakanlığı'ndan Kajali Sonko BBC'ye yaptığı açıklamada, bir bilgilendirme programı geliştirildiğini söyledi.

Gambiya ayrıca Mart ayında ilk uyuşturucu rehabilitasyon ve tedavi merkezini inşa etmeye başladı ancak bu merkezin taba kullanıcılarını kabul edip etmeyeceği henüz belli değil.

Yetkililer atılacak bir sonraki adımları düşünürken, Aishatou gibi eski kullanıcılar kendi toplumlarında taba karşıtı kampanyalar yürütüyor:

"Kadınların benim yaşadıklarımı yaşamasını istemiyorum."

Rashida da pişmanlık duyuyor ve bir gün yaşadıklarına son vermeyi umuyor.

"Yardım alabilseydim kesinlikle kullanmayı bırakırdım. Benim gibi bağımlı olmamaları için kimseye taba kullanmasını tavsiye etmeyeceğim."

Yusuf Akinpelu da bu haberin hazırlanmasına katkıda bulundu

Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve kontrol edildi. Bir pilot proje kapsamında çevirisi için yapay zekadan da faydalanıldı.