Şili neden solcu bir hükümetten sağa döndü?

Şili, Latin Amerika'daki birçok komşusu tarafından daha güvenli ve istikrarlı bir liman olarak algılanır.

Ancak ülke içinde bu algı değişti; güvenlik, göç ve suçtan endişe duyan seçmenler José Antonio Kast'ı yeni başkanları olarak seçti.

Kast, Şili'nin eski sağcı diktatörü General Augusto Pinochet'yi öven katı bir muhafazakar.

Pinochet, ülkede ABD destekli darbeyle işkence, kayıp vakaları ve sansürün damga vurduğu 17 yıllık askeri yönetimi başlatmıştı.

Kast'ı eleştirenler, aile geçmişinin, özellikle Alman asıllı babasının Nazi Partisi üyeliğinin ve kardeşinin Pinochet döneminde bakanlık yapmasının rahatsız edici olduğunu söylüyor.

Ancak Kast'ın bazı destekçileri, Şili'nin o dönemde daha barışçıl olduğunu savunarak Pinochet'nin yönetimini açıkça savunuyorlar.

59 yaşındaki seçilmiş başkan, "olağanüstü hal hükümeti" kurma sözünün "otoriterlik" anlamına gelmeyeceğini taahhüt etti. Bu, Şili'nin geçmişine ve bölgedeki diğer sağcı liderlerin organize suçlara karşı askeri baskı uygulamalarının ardından yöneltilen suçlamalara bir gönderme.

Pazar günü yapılan seçimler, Şili'yi Arjantin, Bolivya, Kosta Rika, Ekvador, El Salvador ve Panama'nın ardından Latin Amerika'da soldan sağa doğru kesin bir dönüş yapan son ülke haline getirdi.

Peru, Kolombiya ve Brezilya'da gelecek yıl kritik seçimler yapılacak.

Kast'ın zaferi, Şili'yi özellikle göç ve güvenlik konularında ABD Başkanı Donald Trump ile aynı çizgide yer alması muhtemel, giderek büyüyen muhafazakar hükümetler bloğunun içine yerleştiriyor.

Bazı durumlarda, Arjantin örneğinde olduğu gibi, enflasyon ve ekonomik kriz bu değişime yol açtı. Diğer durumlarda ise, yolsuzluğa veya iç çekişmelere batmış solcu hükümetlere karşı bir tepkiydi.

Şili'de göç ve suç oranları belirleyici faktörler gibi görünüyordu.

Kast, sınır duvarı inşa edileceğini ve belgesiz göçmenlerin toplu olarak sınır dışı edileceğini vaat etti.

Mitinglerde göreve başlama törenine kadar geri sayım yaptı ve belgesiz göçmenlerin, geri dönme şansı istiyorlarsa o zamana kadar ülkeyi terk etmeleri gerektiği konusunda uyardı.

Mesajı, yabancı uyruklu nüfusunda hızlı bir artış yaşayan bir ülkede yankı buldu. Hükümet verilerine göre, 2023 yılı itibariyle Şili'de yaklaşık iki milyon yabancı uyruklu yaşıyordu; bu da 2018'e göre %46'lık bir artış anlamına geliyor.

Hükümetin tahminlerine göre Şili'de yaklaşık 336 bin belgesiz göçmen yaşıyor ve bunların çoğu Venezuela'dan geliyor.

Bu değişimin hızı birçok Şililiyi tedirgin etti.

Kast destekçisi ve kampanya sırasında genç seçmenleri harekete geçirmek için gönüllü olan Jeremías Alonso, "Şili, aldığı göçmen dalgasına hazırlıklı değildi" diyor.

Eleştirmenlerin Kast'ın söylemlerinin yabancı düşmanlığına vardığı yönündeki suçlamalarını reddediyor.

"Kast, yabancıların Şili'ye gelmesi, çalışmasına izin verilmesi, ancak pencereden değil, kapıdan düzgün bir şekilde girmeleri gerektiğini savunuyor" diyor.

Belgesiz göçmenlerin vergi mükellefleri tarafından finanse edilen kamu hizmetleri üzerinde bir yük oluşturduğunu düşündüğünü söylüyor.

Mahallesindeki işçi sınıfının, "düzensiz göçün suç, uyuşturucu bağımlılığı ve güvenlik açısından getirdiği sosyal değişimleri" yaşadığını söylüyor.

Kast, artan suç oranlarını göçmenliğe bağladı.

Bu iddia, cinayet sayılarının 2022'deki zirve noktasından bu yana düşmesine ve bazı çalışmaların göçmenlerin ortalama olarak daha az suç işlediğini öne sürmesine rağmen, siyasi olarak yankı buluyor.

Birçok seçmen, organize suç, uyuşturucu kaçakçılığı, hırsızlık ve araç gaspı gibi olaylar nedeniyle güvende hissetmediklerini söylüyor.

Kast'ın zafer mesajı, göçmenlerin yasalara uydukları takdirde hoş karşılanacakları, suçluların hapse atılacağı ve sokaklara düzenin geri döneceği yönünde.

Tıpkı Trump gibi, onun da "demir yumruk" yaklaşımını hızla sergilemesi, orduyu sınıra konuşlandırması ve muhtemelen sosyal medya aracılığıyla sert önlemlerini tanıtması bekleniyor.

Ancak pratikte, göçmenlerin kapsamlı bir şekilde sınır dışı etmek zor olacaktır.

Venezuela, Şili'den sınır dışı edilenleri kabul etmiyor ve sınır dışı etme işlemleri bugüne kadar sınırlı kaldı.

Kast, söylemlerinin düzensiz göçmenleri gönüllü olarak ayrılmaya teşvik edeceğini umuyor gibi görünüyor. Ancak bu, yüz binlerce kişinin eşyalarını toplayıp gitmesine yol açacak gibi görünmüyor.

Şili'de bulunan düzensiz göçmenler için gelecek belirsiz görünüyor.

Venezuelalı garson Gabriel Funez, ülkesindeki "çok kötü ekonomik durumdan" kaçmak için dört yıl önce kara sınırını yasadışı yollarla geçerek Şili'ye taşınmış.

Olaydan sonra belgelerini polise ve göçmenlik yetkililerine teslim etti ve vergi ödeyebilmesi için geçici bir kimlik belgesi aldı ancak vize talebine henüz bir yanıt alamadı.

Maaşı şu anda bir arkadaşının banka hesabına yatırılıyor. "Burada adeta bir hayalet gibiyim" diyor.

Sınır dışı edilmekten korksa da, asıl endişesi, zaten arttığını söylediği yabancı düşmanlığının yükselişi.

"Kast, birçok Şililinin ifade etmek istediğini dile getiriyor. Bunu doğruluyor" dedi.

Çalıştığı restoranda, müşterilerin göçmenlerin ülkeyi terk etmesi gerektiği konusunda tartıştıklarını hatırlıyor.

"Çok rahatsız ediciydi. Yabancıyım ve o kadar incitici sözler duyuyorum ki."

Restoran personelinin yaklaşık yüzde 90'ının göçmen olduğunu açıklıyor.

Göçmenleri Şili işletmeleri için giderek daha önemli hale geldi. Kast, işleri için yabancı işgücüne bağımlı olanların muhalefetiyle karşılaşabilir.

35 yıldır Şili'de yaşayan Bolivya vatandaşı Carlos Alberto Cossio, saltena adında Bolivya'ya özgü tuzlu hamur işleri üretip dağıtan bir yer işletiyor.

Sıklıkla Haiti, Kolombiya ve Venezuela'dan işçi çalıştırdığını söyleyen yetkili, "göçmen işgücünün çok önemli olduğunu" vurguluyor.

Göçmenlerin çalışmaya istekli olduklarını ve kalıcı vize alana kadar işverenlerinden sözleşmeli vize aldıkları için iş değiştirme olasılıklarının daha düşük olduğunu açıklıyor.

"Özellikle meyve hasadı sektöründe faaliyet gösteren birçok şirket, mutlaka kayıtlı olmayan göçmen işçileri istihdam ediyor" diye ekliyor.

Kayıt dışı işçilerin sınır dışı edilmesinin "Şili'nin ihracat ekonomisini etkileyeceğini ve ham maddelerin fiyatını artıracağını" uyarıyor.

Cossio, Venezuela'daki ekonomik ve siyasi krizden kaçmak için çok sayıda göçmenin gelmesinden bu yana bazı sürtüşmelerin yaşandığını kabul ediyor.

"Getirdikleri geleneklerin çoğu Şili gelenekleriyle bağdaşmıyor" diyor. Bunun çalışmak ve ekonomiye katkıda bulunmak isteyen göçmenlerin itibarını zedelediğini üzüntüyle dile getiriyor.

Kast'ın partisi Kongre'de çoğunluğa sahip değil; bu da daha sert cezalar ve yüksek güvenlikli hapishaneler gibi bazı önerilerinin uzlaşma ve müzakere gerektirebileceği anlamına geliyor.

Ancak birçok seçmen için, suç, güvensizlik ve göç konusundaki endişelerin kıtayı kasıp kavurduğu bir dönemde, kontrol algısı sonuç elde etmek kadar önemli olabilir.

Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve kontrol edildi. Bir pilot proje kapsamında çevirisinde yapay zekadan da faydalanıldı.