Petrol için dönüm noktası olabilecek OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) toplantısı, 27 Kasım 2014 tarihinde Viyana’da gerçekleşecek. Son 4 yılın en düşük seviyelerine gerileyen petrol fiyatlarının seyrini belirleyebilecek toplantı, başta yurtiçi piyasalar olmak üzere, küresel ekonomileri de yakından ilgilendirmektedir. Bu nedenle tüm gözlerin 27 Kasım toplantı kararlarında olacağını söyleyebiliriz.

OPEC toplantısı öncesinde petrol piyasası genel görünümüne bakacak olursak;

- Petrol fiyatı son bir yılda artan üretim ve zayıflayan taleple birlikte yüzde 30’a yakın kayıp yaşadı.

- Rusya, petrol üretiminde Suudi Arabistan’ı geçerek bu sınıfta birinci sıraya yerleşti. 

- Suudi Arabistan, OPEC üyesi olduğu halde üretimini rekor seviyelerden düşürmüyor.

- Rusya, yaptırım sürecinde 40 milyar Dolar, enerji fiyatları düşüşünden ise 100 milyar Dolar zarar etti.

- Birçok petrol üreticisi, planladıkları maliyetin altında üretim yaparak zarar elde ediyor.

OPEC bu kadar önemli mi sorusunu yanıtlayacak olursak; örgüt dünya petrol üretiminin yüzde 40’ını gerçekleştirmesinin yanı sıra, bilinen petrol rezervlerinin yüzde 80’ine sahip olması nedeniyle tam kontrol sahibi olmasa da yüzdesel anlamda etkili oluşumlardan biri durumunda. Önemli üreticileri arasında Suudi Arabistan ve İran’ın yer aldığı örgüt, 1973 İsrail – Arap Savaşı’ndan bu yana ilk kez bu kadar kritik bir süreçte bir araya geliyor.

Petrol fiyatındaki düşüşünde ana nedenler arasındaki arz – talep farkını aşağıdaki grafikte net olarak görebiliriz;

“Dünya akaryakıt üretim ve tüketim dengesi grafiği”

Grafikte mavi çizgi üretim, siyah çizgi ise tüketim miktarını temsil temektedir. 2013 yılının son çeyreğinden itibaren arz fazlasının istikrarlı bir şekilde devamlılık sağladığını görüyoruz. Güncel koşulları izlediğimizde, petrol piyasasına her gün yaklaşık 2 milyon varillik fazladan arz gerçekleşiyor ve küresel büyüme hala tahminlerin altında seyrediyor. OPEC için büyük bir pazar olan ABD bile ihracata ağırlık verme çabasına girmiş durumda. Diğer yandan Rusya’nın üretimi, OPEC’in en önemli üreticisi olan Suudi Arabistan’ı da geçmiş durumda ve diğer tarafta Brezilya ile Çin üretim yolunda ciddi ataklar gerçekleştiriyor. Bu nedenle OPEC’in tek başına fiyat seviyelerine söz geçirememesi gibi bir durum da dikkate alınmalıdır. Buna bağlı olarak da son zamanlarda birçok politik ziyaret gerçekleşti. Meksika, Norveç, Rusya gibi üye olmayan ülkelerin de fiyatları yükseltme politikasını benimsemesi isteniyor. Özellikle İran’ın son çıkan haberlere göre örgütten günlük üretimi 1 milyon varil kısma talebi gerçekleştirmesi bekleniyor.

Ancak, durumun görünenden biraz karışık olabileceği süreçte, Suudilerin bu öneriye pek sıcak yaklaşmadığını ifade edebiliriz.

Rusya’nın Kırım’ı sınırlarına alması sonrasında Batı’dan yaptırım uygulamaları başlamıştı. Bu yaptırımların Rusya tarafından da cevap görmesiyle birlikte Soğuk Savaş döneminden bu yana en gergin süreç karşımıza çıktı. Ancak, ekonomik yaptırımlarla birlikte beklenen sonuçlar elde edilememiş, daha doğrusu alınan sonuçlar tatmin edici olmamış gibi bir izlenim gerçekleşti. 2014 başından bu yana, yaptırımlar sayesinde Rusya 40 milyar Dolar zarara uğradı. Ancak özellikle Euro Birliğinin bu süreçteki zararının daha ağır bedellerle ödenmeye çalışıldığını mevcut ekonomik koşullarla da görebiliyoruz.

Ancak Batı’nın daha güçlü bir silahı devreye soktuğu basın tarafından sıkça dile getiriliyor. Suudi Arabistan, daha önceden hiç uygulamadığı bir üretim stratejisi belirleyerek üretimi agresif bir şekilde artırdı. Bunun ABD tarafında dikte edildiği söylense de, Suudiler iddiaları reddetti. Ancak OPEC üyelerinin birçoğunun bu politikadan zarar görmesine rağmen, üretimi kısmayı da kabul etmeyen Suudiler, daha da ileri giderek bazı bölgeler için tarifede indirime bile gittiler.

“Ülkelerin bütçelerine göre katlanabilecekleri petrol fiyat seviyeleri”

Yukarıdaki grafikte, bazı üretici ülkelerin planladıkları bütçelere göre petrol maliyetleri yer alıyor. Görüldüğü üzere, şu an Kuveyt hariç bütün ülkeler mevcut fiyat seviyesinde zarar eder durumda. Ancak kutuplaşma burada sona ermiyor. Rusya’nın İran ve Çin’le enerji anlaşmaları, sadece Ortadoğu gerilimi değil, enerji savaşında da safların net bir şekilde ayrılmasına neden olmuş durumda. Rusya, özellikle Çin ile uzun vadeli bir anlaşmayı geçtiğimiz günlerde sağladı. OPEC Aralık 2011 tarihinden bu yana 108 $ ortalamasındaki fiyattan kar elde etmeyi başardı. Ancak 30 milyon varillik günlük üretim kararının ardından Haziran ayında başlayan sert düşüş, en başta Venezuela ve Nijerya gibi zayıf ekonomileri şimdiden zedelemeye başladı. Güçlü ekonomilerde ise zarar oldukça ciddi miktarlara ulaşmış durumda. Rusya güçlü döviz rezervleriyle tutunmaya çalışıyor.

Aşağıdaki grafikte OPEC petrol fiyatının Haziran 2014 tarihi ve sonraki ayrışması net bir şekilde görülmektedir;

“Opec petrol sepeti grafiği”

Süreç o kadar karmaşık bir hal almış durumda ki, uzun yıllardır düzenlenen köklü kuruluşların anketlerinde bile ilk kez net bir beklenti oluşturulamadığını görüyoruz. Suudi Arabistan’ın zarar elde etmesine rağmen üretimi düşürme konusunda isteksizliği, Rusya’nın zarar elde etmek yerine daha çok petrol üretme seçeneğini kullanması işleri daha da karışık hale getiriyor. Üstelik mevcut durumda, günlük üretimin 500 bin veya 1 milyon varil indirilmesinin yeterli olmaması da güçlü ihtimaller arasında. Kısa vadede OPEC sepetinin 80 – 85 Dolar seviyesine çıkmasına katkı sağlayabilecek bu kararın, kalıcı etkilerinin 70 Doların altına düşüşleri engelleyememesi söz konusu. Diğer yandan Türkiye açısından kısaca değinmek gerekir ise, cari açık üzerindeki olumlu etkisi nedeniyle petrol fiyatlarının düşük kalması tercih ediliyor. Bu nedenle yurtiçi piyasalar ve Türk Lirası için de toplantı kritik bir dönemeç olabilir.Radikal kararlar alınmadan genel yönün değişmeyeceği hakkında bir izlenim oluşsa da, 27 Aralık yeni bir dönüm noktası olabilir. Örgütteki ayrışmalar, örgüt dışı ülkelerle diplomatik etkileşimler ve jeopolitik koşulların neden olduğu bloklaşma sürecinde, toplantı ve kararlarının petrol fiyatı için bir basamak olması beklenebilir.