Afganistan'da deprem felaketi: Taliban'ın kısıtlamaları daha fazla kadının ölümüne mi neden oldu?

Birleşmiş Milletler (BM), 7 Ekim'de Afganistan'da meydana gelen depremlerde hayatını kaybedenlerin yüzde 90'ının kadınlar ve çocuklar olduğunu doğruladı.

Ülkenin batısındaki Herat bölgesindeki depremler, BM verilerine göre yaklaşık 1300 kişinin ölümüne neden oldu.

BBC'ye konuşan doktorlar, görgü tanıkları ve aktivistler kadınlar arasında ölüm oranının artmasından Taliban'ın kısıtlamalarını sorumlu tutuyor.

Herat'tan Doktor Salma*, yaralı kadınlara ilk yardım hizmeti verebilmek için depremden en fazla etkilenen bölgelere ulaşabildi ve orantısız ölüm oranının nedenine tanıklık etti.

"Taliban üyelerinin yaşadığı bir köye gittim. Bazı erkekler ölü ve yaralı kadınlara dokunmayı reddediyordu."

Ayrımcılık

Herat'ın 40 kilometre batısındaki Zindecan, ilk ve en büyük yıkıma yol açan depremin merkez üssü.

Bölge sakinlerinin BBC'ye aktardığına göre, 20 dağ köyünde tek bir bina dahi ayakta kalmadı.

Deprem olduğunda binaların içerisinde olan nüfusun büyük çoğunluğu kadın ve çocuklardı.

Afganistan kırsalında gündüzleri kadınlar genellikle evdeydi ancak Taliban'ın 2021'de iktidarı ele almasıyla daha çok eve kapandılar çünkü kadınlara pek çok meslek ve ilkokuldan sonra eğitime devam etmek yasaklandı.

Salma, "Erkekler tarladaydı, hayvanlarla ilgileniyordu ya da çalışmak için İran'a göç etmişti. Kadınlar ev işi yapıyor, çocuklara bakıyordu. Kendilerini enkaz altında buldular" diyor.

23 yaşındaki aktivist Mariam*, Taliban'ın ilk yardım ekiplerini, kadınlara dokunmamaları konusunda uyardığını anlatıyor:

"Bölge erkekleri kadınları kurtarmakta bir sorun görmüyordu ancak bazı silahlı Taliban üyeleri erkeklerin kadınlara yaklaşmasına izin vermedi. İlk 2-3 gün kadın ve erkeklerin aynı ortamda bulunmaması için kadınların da bu bölgelere gitmelerini engellediler".

Yardım görevlisi Abdul*, BBC'ye militanların, erkeklerin ölmüş olsalar dahi, kadınları taşımasına izin vermediklerini söylüyor.

Görgü tanıkları BBC'ye, ölen kadınların çoğunun, aynı gün içinde bedenleri yıkanmadan gömüldüğünü söylüyor. Bunun da kadınlar tarafından yapılması gerekiyordu ve pek çok aile bunu yapacak bir kadın bulamadı.

Yardımlar kısıtlandı

Aktivistler ayrıca Taliban kısıtlamalarının, yaralılara tıbbi yardım yapılmasını da engellediğini anlatıyor.

Taliban kuralları gereği, kadınlar yanlarında aileden bir erkek olmadan seyahat edemiyor.

21 yaşındaki gönüllü Fariba*, 500 yataklı Herat Hastanesi'nin acil servisinde çalışıyordu. Deprem olduğunu duyar duymaz yola koyuldu.

Uzun ceketi ve başörtüsünü taktı, hastaneye gitmek için evden çıktı. Ancak taksi şoförü burka giymediği ve bir erkek kendisine eşlik etmediği için arabasına binmesine izin vermedi:

"Taksi şoförleri, beni alırlarsa 10 bin Afgani (130 dolar) ceza ödeyeceklerini ve araçlarına el konulacağını söylediler. Hastaneye gitmek için bir saat yürüdüm".

Fariba depremden haftalar önce Taliban'ın yalnız ve burkasız kadın yolcu aldıklar için şoförleri cezalandırmaya başladığını anlatıyor.

BBC, bazı Taliban yetkililerinin ana hastanelere gittiğini ve kadın doktorları işe gelmeye zorladıklarını öğrendi, ancak bunu nasıl yapabildikleri bilinmiyor. Çok sayıda yaralı kadın vardı ve doktorların başa çıkamıyordu.

Deprem sonrası hastanelerdeki görgü tanıkları, çok sayıda kadın yaralının olduğunu ancak onlara bakabilecek çok az sağlık görevlisi olduğunu söylüyor.

Fariba bunun için militanları suçluyor:

"Taliban erkek doktorlara kadın yaralılarla ilgilenmeyi yasakladı. Bu da küçük bir grup olan kadın doktor ve hemşirelerin üzerinde bir baskı oluşturdu".

Doktor Salma ayrıca Taliban'ın onu bir yaralıya müdahale etmekten de alıkoyduğunu söylüyor:

"Başı normalden üç kat daha fazla şişmiş bir kadın gördüm. 10 yaşındaki oğluyla oradaydı. Doktorlar ona gidip film çektirmesini, böylece ne olduğunu görebileceklerini söylediler.

"Ancak nereye gideceklerini ve ne yapacaklarını bilmiyorlardı. Kaos vardı ve ben hastanedeki Taliban'la onlara yardım etmeme izin vermeleri için konuştum ancak izin vermediler".

Taliban ne diyor?

BBC'ye konuşan Taliban Sözcüsü Zabihullah Mujahid, ölü sayısının artmasına neden oldukları iddisını reddetti ve bunun Taliban'ın değil Afganistan'ın kültürel kurallarıyla ilgili olduğunu söyledi.

Zabihullah Mujahid, "Deprem 11.00 civarında oldu. Erkekler işte, kadınlar evdeydi. Afganistan'da kadınların yüzde 80-90'ının çalışmadığını ve evde olduğunu, bu toplumu yakından tanıyan herkes bilir" dedi.

Mujahid, Taliban'ın yardım ekiplerinin depremden sonra saatler içinde olay yerine ulaştığını, bazılarının helikopterle geldiğini ancak ekiplerin ihtiyacı olan herkese ulaşmadığını ise kabul etti:

"Bu büyük bir felaketti ve çok sayıda insanı etkiledi. Afganistan'ın ekonomisi herkesin ihtiyaçlarını bir anda karşılamak için yeterince iyi değil ancak İslami Emirlik elinden gelenin en iyisini yapıyor".

Mujahid, kadın ilk yardım görevlisi gönderilip gönderilmediğine yönelik soruya ise yanıt vermedi.

Doktor Salma, yardım kurumlarının gıda ve battaniye sağlamayı başardığını ancak hala yapılması gereken çok şey olduğunu söylüyor.

Afganistan'daki depremlerde yaralanan kadınlar, iki hafta sonra hala gerekli tıbbi yardıma ulaşmakta zorlanıyor.

Doktor. Salma, "Çok sayıda hamile kadın bebeğini kaybetti ve bazılar ağır kanamayla doğum yaptı. Temiz iç çamaşırı ya da hijyenik ped yok. Acil tıbbi yardım gerekiyor" diyor.

* Katkıda bulunanların güvenliği için bu isimler değiştirilmiştir.