Anadolu Frig uygarlık sanatı

ANADOLU İLK ÇAĞ UYGARLIK SANAT İZLERİ

FRİG YONTU VE MAĞARA SANAT İZLERİ

Güncel yazı ve sembolleri saptamak, antik dönemlerde olasıdır.Günümüzde de defin yapılan mezarlıkta Frig (Phrygia) ve Roma dönemi kaya mezarları ile Bizans hatta Hitit dönemi kabartma ve fresklerle benzerlik içermektedir. Mitoloji ve mağara sembolü arasında ki ilişkiyi incelediğimizde genellikle farklı kültürler aracılığıyla karşımıza çıkan ilk şey, "toprak ananın dünyaya ve yaşamsal değerlere bereket kattığı" düşüncesidir.

En erken çağlarda, insanoğlu mağarada doğar ve yetişkin olduklarında mağaralar bir tür yaşam alanına dönüşür ve nihayetinde burada ölünür yani yaşam sonlanırdı. İlkel dönemlerde insanların barındığı ve korunduğu mağaralar tarihin bu döneminde eşsiz sanat eseri olan kaya mezarlarıyla eşsiz ve oldukça geniş bir mekânlara dönüşmektedir.

Mağara motifi, Anadolu öğretilerinde önem taşıyan bir yere sahiptir. Genel kozmik aktarımlara göre mağara, insanın kendisini yeniden gerçekleştirdiği, kendi ben'ini bulduğu, dönüşüm geçirerek hayata yeniden başladığı deyim yerindeyse sıfırlanma ve sonrasında yeniden doğuş noktasıdır. Öncelikle kapalı ve dar mağara, zaman içerisinde tasviri edilen figür veya kahramanın gelişim süreci açısından olumlu, geniş ve aydınlık bir mekâna dönüşümüdür.

Frig Yontu Sanatı ve efsanelerde mağaralar dolayısıyla ölüler diyarı ile yaşam arasında bir köprü vazifesi görür. O yüzden farklı kültürlerde de, mağara sembolü Anadolu insanı için olduğu gibi, oldukça kutsaldır. Anadolu insanı için ata bilinci ve yaşadıkları mağaralar; Hun Türkleri tarafından özellikle de devlet büyüklerine gösterilen saygı tasvir etmek amacıyla hikayeler de yer almıştır. Hunlarda görülen bu ayin ve kutsal mağara sembolizmi daha sonra günümüze dek ulaşan birçok Anadolu destanında karşımıza çıkmaktadır.

Frigya (Phrygia)dönemi kaya mezarlarında anıtsal nişler, gizli geçitler, sarnıçlar, sunaklar ve kaya rölyefleri tepeye hakim alanda kurulan alanları eşsiz kılar. İrili ufaklı kaya mezarları ve mağaralar daha sonra kilise ve eğitim amaçlı yapılar olarak kullanıldığından kaya işçiliğine dair izler silinmiş olsa da günümüze dek ulaşmayı başarmış çok aşınmış figüratif kabartma bezeme örnekleri mevcuttur.

Sanat işçiliğiyle etkileyen kaya anıtları; Frig sanatı ve kültürünün, kaya zemini üzerine kurulu mimarinin, şaheserleridir. Frig inancındaki Ana Tanrıça yani bilinen diğer adıyla Matar Kybele, Frig Yontu sanatında tasvir alanı bulmuştur. Heykel grupları; taştan, fildişinden ve kemikten yontulmuş çoğu tapınma amaçlı heykelcikler ve ahşap sanat eserleri benzersiz ve özgündür.

Kaya Yontu Sanatı, mağara ve duvar resimleri, anıt alanların hepsi, Frig Ana Tanrıça Kültünün medeniyetler boyunca süregelen dini ve kültürel geçiş devamlılığı nedeniyledir.

Frigyalılara ait 10.5 metre yüksekliğindeki en eski mezar anıt esasen Frigya kült anıtıdır. Kayanın ön yüzü yontularak meydana getirilen eserin iki yanında ikişer aslan kabartması bulunur. Aslanların ön ayakları mezarın giriş kapısını korur vaziyette üst köşelere dayanır. Mezarın bulunduğu vadi, kutsal kabul edildiğinden günümüze ulaşan mezar anıtları ve açık hava tapınağı da bulunur.

Batıda Gordion kentini başkent edinen asıl Friglerin ilk kralı Gordios'tu. Frigler Urartularla birleşerek AsurlularaMidas, Asurlularla anlaşma yolunu seçti. Midas döneminde başkent Gordium'un yanı sıra Midas Kenti ve Pessinus de çok gelişmişti. Hitit yerleşmelerinde yaşayan Frigler, Hitit uygarlığından etkilendiler ve kendileri de güçlü bir uygarlık yarattılar.

Mağara sembolizmi denince akıllara, ülkemizde genellikle Eshab-Kehfbilinen diğer adıyla 7 Uyuyanlar ve köpekleri olan Kıtmir gelmektedir. Rivayetlere göre zalim bir hükümdar olan Dakyanus' un kendini ilah tayin etmesine rıza göstermeyen ve baskısından kaçmakiçin 7 Uyuyanlar yani Eshab-Kehf bir mağaraya sığınırlar. Çoban ve Kıtmir adındaki köpeği de onlara katılır.

Çobanın bildiği ve yanında su olan bir mağaraya sığınan 7 Uyuyanlar mağarada uykuya dalarlar. Sonrasında ise, kralın vezirleri mağarayı bulurlar. Ancak korkularından içeri giremezler. Eshab-Kehf, burada ise çıkamayıp helak olsunlar diyerek mağaranın ağızını ördürürler. Eshab-Kehf, bir rivayete göre 309 sene bu vaziyette kalırlar. Uyandıklarında yüzyıllar geçmiştir.

Gordion'un çevresindeki sırtlarda, Frig krallarına ve büyüklerine ait Tümülüs denilen, yığma toprak mezarların sayısı 100'e yakındır. Mezarların bugüne kadar 25 tanesi açığa çıkarılmıştır. Ana toprak içine genişçe, oda biçimindeki çukurların iççi, çoğu kez ağaçlarla, bir oda biçiminde hazırlanmış ve ölü bu odanın içine, eşyalarıyla birlikte gömülmüştür. Gordion bölgesinden başka bu döneme ait Tümülüslerin çoğuna Ankara bölgesinde de rastlamak olanaklıdır.

Anadolu insanının İslamiyet öncesi onay verdiği Şamanizm inancına göre ise mağara sembolizmi, "ata mağarası ve kurttan türeyiş" ve mağaranın yeniden doğuşa yardımcı olması ve korunak vazifesi görmesidir.Ereğli mitolojik mağara sembolü bizlere ülkemizde yaşandığı rivayet edilen mitlerden bahsetmektedir.

Roma ve Bizans döneminden bu yana, bölgenin kutsal bir mekâna dönüşen Ereğli mağaraları 3 tanedir. Hristiyanlığın ve İsevi bilincin yasaklandığı günlerde ibadethane olarak kullanılan mağaralardan biri olduğu için dinsel açıdan önemi büyüktür.

Anadolu uygarlıklarının, binlerce yıllık kesişme noktası sayılabilir. Yunan mitolojisinin en çarpıcı öykülerinden olan Herkül'ün (Herakles) Cehennemin kapısını bekleyen üç başlı canavar köpek Kerberos'u yakalaması öyküsü de Ereğli'de geçmektedir.

Frigya (Phrygia)dönemi kaya anıtları, kaya mimarlığının önemli eserleri arasında önemli arkeolojik buluntular arasında yer almaktadır. Kaya anıtları ve mezarları, antik mimarlığının önemli eserleri arasında yer alan Frig (Phrygia) Vadisi olarak tanımlanan ve Friglerin dinsel yaşantısında önemli bir rolü olan bölgelerde bulunmaktadır. Dini tören ve tanrıçaya sunaklarla yapılan ayinler nedeniyle kimi kaya anıtlarının iskele kurulmadan inşa edildikleri, iddialar arasındadır.