Kazakistan'da Gerçekleşen Metan Sızıntısı, Kaydedilen En Büyüklerden Biri

BBC doğrulama servisi BBC Verify ile paylaşılan yeni bir analiz, bugüne kadar kaydedilen en büyük metan sızıntılarından birinin geçen yıl Kazakistan'da yeni gaz rezervlerini aramak için açılan bir keşif kuyusunda gerçekleştiğini tespit etti.

Kuyuda bir patlamanın etkisiyle başlayan ve altı ay süren yangında 127 bin ton metan sızıntısı gerçekleştiği tahmin ediliyor.

Metan küresel ısınmaya karbondioksitten çok daha fazla katkı yapan bir sera gazı.

Kuyunun sahibi Buzachi Neft, "önemli miktarda" metan gazının sızdığını reddetti.

ABD Çevre Koruma Ajansı'nın Sera Gazı Eşdeğeri Hesaplayıcısı'na göre, böyle bir sızıntının çevresel etkisi, bir yıl boyunca 717 binden fazla benzinli araba sürmenin yarattığı etkiye yakın.

Birleşmiş Milletler (BM) Uluslararası Metan Emisyonları Gözlemevi Başkanı Manfredi Caltagirone, "Sızıntının büyüklüğü ve süresi sıra dışı. Son derece büyük" dedi.

Sızıntı 9 Haziran 2023'te Kazakistan'ın güneybatısındaki Mangistau bölgesinde bir keşif kuyusu kazısı sırasında yaşanan patlama sonucu çıkan yangınla başladı.

Yıl sonuna kadar devam eden yangın 25 Aralık 2023'te kontrol altına alındı. Yerel yönetimler BBC'ye kuyuyu betonla mühürleme çalışmalarının devam ettiğini söyledi.

Metan bulutu gün ışığına maruz kaldığında iz oluşturuyor

Doğalgaz çoğunlukla metan gazından oluşuyor. Metan gözle görülemeyen şeffaf bir gaz.

Ancak metan bulutu gün ışığına maruz kaldığında benzersiz bir iz oluşturur, bu da bu birikintilerin bazı uydularla izlenebilmesini sağlar.

Kazakistan'daki metan sızıntısı ilk olarak Fransız jeoanalitik şirketi Kayrros tarafından incelendi.

Analizleri Hollanda Uzay Araştırmaları Enstitüsü ve İspanya'daki Valencia Politeknik Üniversitesi tarafından doğrulandı.

Uydu verilerini inceleyen bilim insanları metan yoğunluğunun Haziran ve Aralık ayları arasında 115 ayrı noktada yüksek olduğunu buldular.

Bu okumalara bakarak tek bir kuyudan 127 bin ton metan sızdığı tespit edildi.

Şirket reddediyor

Bu, insan kaynaklı en büyük ikinci büyük metan sızıntısı olarak kayıtlara geçebilir.

Sızıntının doğrulanmasına yardımcı olan Valencia Politeknik Üniversitesi'nden Luis Guanter, "Sadece Kuzey Akım boru hattının sabote edilmesi daha büyük bir sızıntıya neden olabilirdi" diyor.

Eylül 2022'de Rus gazını Almanya'ya taşıyan Kuzey Akım (Nord Stream) 1 ve 2'ye ait su altı borularındaki patlamalar 230 bin ton metanın atmosfere salınmasına neden olmuştu.

Uluslararası Enerji Ajansı'na göre metan gazı, 18. yüzyıldaki sanayi devriminden bu yana yaşanan küresel ısınmanın yüzde 30'undan sorumlu.

Uydu okumaları bulut örtüsü gibi dış faktörlerden etkilense de bilim insanları bu kuyudan devasa miktarda metan sızıntısı olduğundan "tamamen emin" olduklarını söylüyorlar.

Guanter, "Metan duyarlı beş farklı uydu cihazından metan bulutlarını tespit ettik. Bu cihazların her biri metanı farklı şekilde ölçüyor ancak biz hepsinden çok tutarlı okumalar elde ettik." dedi.

Mangistau bölgesinin Ekoloji Bakanlığı 9 Haziran ve 21 Eylül arasında 10 farklı olayda havadaki metanın yasal sınırları aştığını doğruladı.

Bunun yanında ilk patlamayı takip eden birkaç saat içinde metan seviyesinin izin verilenin 50 katına çıktığını da belirtti.

Ancak kuyunun sahibi olan Kazak şirket Buzachi Neft, büyük miktarlarda metan sızıntısı gerçekleştiği yönündeki görüşleri reddetti.

Şirket, sızıntının "görmezden gelinebilecek" miktarda olduğunu; sızan metanın sondaj deliğinden çıkarken yanmış olması gerektiğini savundu.

Ayrıca atmosfere yalnızca su buharının sızarak uzaydan görülebilen büyük beyaz bulutlar oluşturduğuna inandıklarını da söyledi.

Şirketin Stratejik Geliştirmeden Sorumlu Direktör Yardımcısı Daniyar Duisembayev BBC'ye "Duruma sorumlu bir şekilde yaklaştık" dedi.

Buzachi Neft tarafından yaptırılan bir dış incelemenin Kayrros'un bulgularına şüphe düşürdüğü iddia ediliyor. Bu inceleme için BBC'ye erişim izni verilmedi.

Şirkete göre uydular atmosferdeki su buharı gibi diğer gazları metanla karıştırmış olabilir ve bilim insanları patlama olmadan önce zaten havada bulunan metanı hesaba katmıyor.

Ancak Kayrros'un sızıntıyla ilgili ilk incelemesini doğrulayan ekipler bunu reddediyor.

Valencia Politeknik Üniversitesi'nden Guanter, "Su buharı veya dumanın potansiyel etkisini test ettik ve ölçümlerimizle etkileşime giren herhangi bir sinyal bulamadık" dedi.

Ayrıca bilim insanlarının yalnızca "tek metan bulutu" aradığını ve yöntemlerinin kazadan önce atmosferde halihazırda mevcut olan metandan etkilenmeyeceğini de söyledi.

'İnsan faaliyetlerinden kaynaklanan en büyük metan sızıntısı'

Kazanın sebeplerine ilişkin Atırav kentinin Endüstriyel Güvenlik Komitesinin yönettiği soruşturma Buzachi Neft'in kuyunun kazılmasını uygun bir şekilde denetlemediğini buldu.

Bunun yanında Zaman Energo adlı taşeron şirketini kazı süreciyle ilgili çok sayıda hata yapmakla suçladı. Şirket konuyla ilgili yorum yapmadı.

Kazakistan Enerji Bakanlığı BBC'yle paylaştığı açıklamada, sızıntıyla mücadelenin "karmaşık teknik bir operasyon" olduğunu ve "benzer kazaları önlemek için evrensel bir çözüm olmadığını" belirtti.

Ancak Orta Asya'da metan sızıntılarının tespit edildiği ilk vaka bu değil.

Komşusu Türkmenistan gibi Kazakistan'da da onlarca "süper sızıntı" olayı gerçekleşti; bilim insanları bu ifadeyi atmosfere büyük miktarda metan salımı yapan olayları tanımlamak için kullanıyor.

Ancak Guanter, Mangistau bölgesinde gözlemlenen olayın dikkat çekici olduğunu söylüyor. "Bu şimdiye kadar tespit ettiğimiz 'normal' insan faaliyetlerinden kaynaklanan en büyük metan sızıntısı" dedi.

Ülkelerin iklim vaatlerini izleyen Climate Action Tracker'dan iklim uzmanları, doğalgaz üretiminde öngörülen artışla birlikte Kazakistan'ın gaz boru hatlarından daha fazla metan sızıntısı riskiyle karşı karşıya olduğunu söylüyor.

Geçen yılki COP28 iklim zirvesinde Kazakistan, 150'den fazla ülkenin metan salımını 2030 yılına kadar yüzde 30 oranında azaltmayı amaçlayan gönüllü Küresel Metan Taahhüdü anlaşmasına katıldı.

Rayhan Demytrie ve BBC Monitoring izleme servisinden Dilmurad Avalbaev'in katkılarıyla hazırlandı.