Yeniden Doğuşun, Bereketin, Kardeşliğin Günü: Nevruz

Şenay Ünal - Toprak ananın yeniden canlandığı, yeşilin her tonunun sayısız renkteki çiçekle buluştuğu baharın müjdecisi Nevruz, birçok ülkede coşkulu etkinliklerle kutlanacak.

Yüzlerce toplulukta, farklı adlarla binlerce yıldan bu yana kutlanan Nevruz, kültürel miras yoluyla nesilden nesile taşınıyor.

UNESCO nezdinde "Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi"ne 2009'da dahil olan Nevruz, BM tarafından da "Uluslararası Nevruz Günü" olarak ilan edildi.

Birçok topluluğun inanışında farklı isimler altında şenliklere konu olan dünyanın en eski bayramı "Nevruz", Avrasya'nın geniş coğrafyasında yaşayan halklarda baharın müjdecisi ve "yeni gün" olarak biliniyor.

Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Afganistan ve Tacikistan'da milli bayram olarak kutlanan Nevruz'a verilen isimler yöreden yöreye bile değişiklik gösteriyor.

Farsça "yeni gün" anlamına gelen Nevruz, dünyadaki çeşitli Türk topluluklarında "en ulu gün" olarak biliniyor ve "Navrız", "Yeni Gün",

"Mart Dokuzu", "Ulu Kün", "Şagaa", "Isıah", "Yengi Kün", "Çıl Pazı" gibi isimlerle anılıyor.

Kimi topluluklar, bu günü Allah'ın dünyayı yarattığı gün, kimileri Nuh Peygamber'in yere ilk ayak bastığı gün, kimileri ise ilk insanın yaratıldığı gün olarak değerlendirirken, bazı topluluklar geceyle gündüzün eşit olduğu bu günü, baharın müjdecisi kabul ediyor.

Bu bayram, geleceğe dair umut, arzu ve temennileri de içinde barındırıyor. Bu yönüyle dünyada tek ve özgün olan Nevruz Bayramı, doğadaki dirilişin yanı sıra insana dair umudu ve en güzel dilekleri de temsil ediyor.

Eski Türkler ile İranlıların yılbaşı kabul ettikleri gün, Türklerin ilk takvimi olan Oniki Hayvanlı Türk Takvimi'nde de yer alıyor.

-Türk dünyasında Nevruz-

-Özbekistan'da Nevruz sabahı yeni elbiselerini giyen halk, hazırladıkları halim, sümelek, samsa, çorba, pilav gibi yiyeceklerle kırlara çıkıyor. Köpkari, güreş, at yarışları ve horoz dövüşleri gibi spor gösterileri düzenleniyor. Nevruz kutlamalarından esinlenilmiş tiyatro eserleri sahneleniyor.

-Kırgızistan'da bahara giriş bayramı olarak kutlanan Nevruz'da "Nooruz köcö" denilen özel bir yemek yapılıyor.

-Türkmenistan'da hazırlıklarına bir hafta önceden başlanan Nevruz'da Türkmen çöreği, Türkmen petiri, külce, yağlı börek, şekşeke, koko, bovursak, Türkmen palavı ve bugünün özel yemeği semeni hazırlanıyor.

-Kazakistan'da nevruz töreninde mevlit okutuluyor.

- Azerbaycan'da, çeşitli renklere boyanmış, suda pişirilmiş yumurtalar, kapı kapı dolaşan çocuklara veriliyor.

-Türkiye'de Nevruz-

Nevruz Bayramı, Türkiye'nin 7 bölgesinde de birbirinden ilginç şekillerde kutlanıyor. Bu adetlerden bazıları ise şöyle:

-Tahtacı Türkmenlerinde Nevruz, "Sultan Nevruz" adıyla anılıyor. Komşu mezarları ziyaret ediliyor. Herkesin güler yüzlü olduğu Nevruz'da suçlar bağışlanıyor. Eski Mart ayının 9. günü kutlanarak yaylalara çıkılıyor. Bununla ilgili halk arasında "Mart dokuzundan sonra dağlar misafir alır" ifadesi kullanılıyor.

-Gaziantep ve çevresinde 22 Mart gününe "Sultan Navruz" adı veriliyor. Halk arasındaki inanca göre, Sultan Navruz güzel bir kızdır ve 21 Mart'ı 22 Mart'a bağlayan gece batıdan doğuya doğru göç eder, bir başka inanca göre ise kuş kılığında uçan bir derviştir. Nevruz gecesi Sultan Navruz'un geçtiği saatte uyanık olanların bütün dileklerinin gerçekleşeceğine inanılıyor.

-Ağrı ve çevresinde o gece gençler bir dilek tutarak kapıları dinleyip içerideki konuşmaları yorumlayarak niyetlerinin tutup tutmayacağını anlamaya çalışıyor.

-Tekirdağ'da Nevruz soğukların sonu, baharın başlangıcı olarak kabul ediliyor.

-Edirne'de eski hasırlar yakılıp "mart içeri, pire dışarı" diyerek üzerinden atlanıyor.

-Kırklareli'nde Nevruz, "Mart Dokuzu" adıyla kutlanıyor. Çeşitli yiyecekler hazırlanarak kırlara gidiliyor.

-Uşak'ta bu gün için "yıl yenilendi" tabiri kullanılıyor.

-Giresun'da "Mart Bozumu" adıyla kutlanan Nevruz'da çevredeki akarsulardan su getirilip hayvanların üzerine serpiliyor.

-Sivas'ta o gün gök gürlerse o yıl ürünün bol olacağına inanılıyor.

-Kars ve çevresinde bu günde kapı dinleme, "baca-baca" adetleri görülüyor. Evde bulundurulan çeşitli meyvelerden, baca-baca gezenlere veriliyor.

-Tunceli çevresinde bu gün, erkekler alınlarına kara sürerek su kaynaklarına gidiyor. Bu karaları orada temizleyen erkekler, dualar ederek isteklerini dile getiriyor.

-Diyarbakır'da Nevruz günü halk, eğlence ve mesire yerlerine giderek Nevruz'u kutluyor.

-Osmanlı'da Nevruz-

Osmanlı İmparatorluğu'nda Nevruz'da padişahlara "Nevruziye" adı verilen kutlama kartları yazılırdı. Nevruz günlerinde müneccimbaşı, yeni takvimi padişahlara sunar, o anda aldığı bahşişe de "Nevruziye Bahşişi" denilirdi. Saray hekimbaşlarınca hazırlanan ve Nevruziye denen çeşitli baharatlardan yapılmış macunlar, padişah ailelerine ve büyüklere sunulurdu.

Bunun dışında Nevruziyeler sadece fakirlere ve hastalara verilirken, zamanla talebin artması ve haksızlık olmaması için çevreye saçılmaya başlandı.

-Dinsel inanışlar ve efsaneler-

Bugün de ateş, su, toprak, mağara gibi Nevruz söylencelerinde geçen unsurlar tüm insanlığın vazgeçilmezleri arasında bulunuyor.

Ancak özellikle ateş Türkler için hangi din veya inançtan olurlarsa olsunlar büyük önem taşıyor. Altay halklarından Tatarlara, Azerilerden Karaimlere, Gagauzlara kadar pek çok Türk halkı tarafından ateşle su ruhsal ve bedensel arınma için gerekli görülüyor. Bu nedenle Türk coğrafyasında Nevruz'da ateş yakmak ve iyi dileklerde bulunarak ateş üzerinden atlamak bir gelenek sayılıyor.

Bu günde dargınlar barıştırılıyor, fakirlere, kimsesizlere ve yaşlılara maddi ve manevi yardım yapılıyor.

Yayıncı: Eda Ay - ANKARA

Kaynak: AA / Güncel