Safranbolu Evleri Mimarisindeki Komşu Hassasiyeti

Ahmet Özler - Yüzlerce yıllık süreçte oluşan Türk kent kültürünün günümüzde yaşayan en önemli yapı taşlarından biri olan Safranbolu'da, herhangi mimari plana dayanmaksızın yapılan evlerden hiçbiri diğerinin görünüşünü engellemiyor.

800 kadarının yasal koruma altında olduğu, yaklaşık 2000 geleneksel Türk evinin bulunduğu Safranbolu'daki tüm evlerin, kendilerine göre daha merkezi konumdaki kamu binalarına, dini yapılara ve anıt eserlere dönük, hangi evden bakılırsa bakılsın manzaranın kapanmadığı, yakın plan cepheleri kör, uzak plan cepheleri açık ve birbirlerini izleyecek konumda olması dikkati çekiyor.

Safranbolu evlerinde, büyük hacim, doğa-insan-ev, sokak-ev, sokak-çarşı ilişkilerindeki düzen ve denge, çevreye olduğu kadar komşuya da saygı ön plana çıkartılıyor.

Taş, kerpiç ahşap ve alaturka kiremit kullanılarak yapılan ve bahçelerini sokaktan taş duvarlarla ayrılan Safranbolu evlerinin hiç biri komşuya saygıyı göstermek için nereden bakılırsa bakılsın bir diğerinin görüşünü engellemiyor.

Komşuya saygının en büyük örneğinin yansıtıldığı bu evler, herhangi mimari plana dayanmaksızın, eğitim almayan ve babadan oğula öğretilerek süregelen taş ve ahşap ustaları tarafından yapılmış.

Evlerin yerleştirilmesinde iklim gerekleri kadar evin oluşturacağı görünüm ve göreceği manzara da dikkate alınmış. Bir ev penceresinden, avlu dış kapısından ya da iki evin arasından görülecek manzara bütünlük oluşturuyor. İlk bakışta gözden kaçabilecek olan bu titizlik, şehrin ve yapıların tümüne egemenlik sağlıyor.

-Komşuya saygı-

Safranbolu Kaymakamı Gökhan Azcan, AA muhabirine yaptığı açıklamada, 3 bin yıllık tarihi geçmişe sahip olan Safranbolu'nun pek çok uygarlığa ev sahipliği yaptığını ve günümüze bir kültür zenginliği olarak ulaştığını söyledi.

Özellikle Osmanlı döneminden kalma han, hamam, cami, çeşme, köprü ve eşsiz konakların hayranlık uyandırdığını, Safranbolu evlerine doğru gidildikçe bu evlerin büyük bir kültür birikiminin, maddi zenginliğin ve yüksek düzeyde ustalığının ürünü olduğunun görüldüğünü ifade eden Azcan, "Özellikle evlerin mimari yapılarında komşuya saygı çok dikkat çekmektedir. Ticaret bölgesi şehrin merkezinde, pazarlar bu bölgenin hemen çevresinde, çevreyi kirletici etkisi olan demircilik, bakırcılık ve dericilik gibi üretim alanları ise daha alt ve kenar kısımlardadır. Ayrı ayrı kurulan tahıl pazarı, sebze pazarı, hayvan pazarı ve odun pazarında malını paraya çeviren yöre halkı bu pazarların çok yakınında bulunan ve tamamen lonca düzeni ile örgütlenen çarşılardan alışverişlerini yapıp ihtiyaçlarını karşılarlar. Şehrin ortasında bulunan meydana yönelik yollar ve sokaklar tamamen taş kaplıdır. Mevcut taş kaplama tarzı rutubeti en aza indiren, sel sularına karşı dayanıklı ve ağaç köklerinin yeterli su almasına uygun yapıdadır" diye konuştu.

-Estetik unsurlar-

Safranbolu'da hiçbir evin derme çatma kulübe tarzında yapılmadığını belirten Azcan, şöyle devam etti:

"Bütün evler bahçe içinde, çoğunlukla üç katlı, 6-8 odalı, geniş hacimli insan ihtiyaçlarına uygun olarak tasarlanmış ve estetikle biçimlendirilmiş büyük konaklardır. Safranbolu evinin boyutu ve biçimini belirleyen çok nüfuslu büyük aile yapısı, yağışlı iklim, kültürel ve maddi zenginlik gibi üç temel unsur vardır. Pencereler kafeslidir, kadın yabancı erkeğe görünmez. Safranbolu evlerindeki çıkmalar, evin dış görünümünü tek düzelikten kurtarır. Evlerin pencereleri çok özel biçimde tasarlanmış olup dar ve uzuncadır. Ahşap kanatlı pencerelerde ayrıca 'muşabak' denilen kafesler bulunur. Evlerin bazılarının içlerinde serinlik vermesi ve yangından korunmak amacıyla yapılmış olan havuzlar bulunmaktadır. Odalara sekiz kenarlı bir çokgenden oluşan 'sofa'nın daha kısa olan dört çapraz kenarından açılan kapılardan girilir. Odaların giriş kapıları köşelerdedir ve oda ile doğrudan teması kesen özel ahşap paravana düzeni bulunur. Odaların her biri bir çekirdek aileyi ya da bir aile yakının barındırabilecek tüm unsurlara sahip, bağımsız birim olarak tasarlanmıştır."

Yayıncı: Ebubekir Gülüm - KARABÜK

Kaynak: AA / Yerel