Kariye Camii nerede? Kariye Camisi ne zaman yapıldı? Kariye Camisi mimari özellikleri nelerdir? Kariye Camiini kim yaptırdı?

İstanbul'un Fatih ilçesinde Bizans döneminden kalma Kariye Camii'nin yönetiminin Diyanet İşleri Başkanlığı'na devredilerek ibadete açılmasına karar verildi. Peki, Kariye Camisi ne zaman yapıldı? Kariye Camisini kim yaptırdı? Kariye Müzesi ibadete açıldı mı?Kariye Camisi nerede? Kariye Camisi mimari özellikleri nelerdir?

KARİYE CAMİSİ HAKKINDA

6'ncı yüzyılda Kariye Kilisesi olarak inşa edilen bina, İstanbul'un fethinden sonra 1511 yılında Sultan II. Bayezid'in sadrazamlarından olan Atik Ali Paşa tarafından camiye çevrilerek 'Atik Ali Paşa Camii' veya 'Kariye Camii' olarak anılmaya başladı.

KARİYE CAMİSİ NEREDE?

İstanbul'da Karagümrük semtinde Edirnekapı bölümünde bulunmaktadır.

Bizans döneminde kilise, fetihten sonra ise cami olarak kullanılmış tarihi bir yapıdır.

KARİYE CAMİSİ NE ZAMAN YAPILDI?

Kariye (Chora) Kilisesi, 6. yüzyıla kadar giden bir geçmişe sahiptir. Günümüze ulaşmış hali Osmanlı döneminde ve 20. yüzyılın ikinci yarısında geçirdiği onarımların sonucudur. Daha önceleri kilise çevresinde, manastır kompleksi de ihtiva etmekteyken bu yapılar geçen zamana dayanamamışlardır.

İlk önce manastır olarak 534 yılında I. Justinianus döneminde Aziz Teodius tarafından yapılmıştır. 11. yüzyılda I. Aleksios'un kayınvalidesi Maria Dukaina tarafından yeniden inşa ettirilmiştir. 1204-1261 yıllarındaki Latin istilasında harap olan manastır Teodor Metokhites tarafından 14. yüzyılda onarılmıştır. Dış narteks ve pareklezyon bu dönemde yapıya eklenmiştir. (Metokhitesi pareklezyonu kendisi için inşa etmiştir ve mezarı da kilisenin girişinde mermer bir taşla belirlenmiş olan yerdedir.)

Yapının önemi, Bizans İmparatorluğu'nun imparatorluk sarayı ve devlet idare merkezinin, Haliç kıyısında, surlara yakın bir yerde konumlanmış olan "Blakhernai Sarayı"na taşınmasıyla artmıştır. 1296'daki büyük depremden sağ olarak çıkmıştır. Bina Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethinden 58 yıl kadar sonra 1511 yılında Sultan II. Bayezid sadrazamlarından olan Atik Ali Paşa tarafından camiye tevdi edilmiştir ve "Atik Ali Paşa Camii" veya "Kariye Camii" olarak anılagelmiştir. Bu dönüştürme sırasında bu eski kilisenin duvaraları üzerinde bulunan mozaik ve freskler sıva ile kaplanmıştır. Fakat cami olarak yapıya sadece köşesindeki minare ve içeride güneydoğu köşesindeki mihrap eklenmiş ve yapının orijinalliğinin korunmasına çalışılmıştır.

MİMARİ ÖZELLİKLERİ

Kariye Kilisesi, tipik bir Bizans yapısıdır. Dışarıdan tuğla duvarlarıyla oldukça sade görünmekle birlikte içi en süslü kiliselerden biridir. Güney cephede uzanan dar uzun tek nefli bir şapel olan "pareklezyon" bir bodrum üzerine yapılmıştır. Üstü kısmen kubbe, diğer kısımları tonozla örtülüdür. Tek apsisi vardır. Bütün batı cephesi boyunca uzanan dış narteks bugünkü cepheyi oluşturur. Yapının orta mekanını örten kubbe yüksek kasnaklıdır. Osmanlı döneminde onarım görmüştür ve ahşaptır. Dış cephelerde yuvarlak kemerler, yarım payeler, nişler ve taş tuğla örgü sıraları ile plastik ve hareketli bir görünüm sağlanmıştır. Doğu cephesi dışa taşkın apsislerle bitmektedir. Orta apsis dıştan yarım kemerli bir "payanda" ile desteklenmiştir. Bu payanda, gotik mimarlıkta yaygın olarak kullanılan bir destek ögesidir. Haç tonozları, yük etkisiyle sütun, paye gibi taşıyıcı destekleri iterek yıkılmalarını önleme amaçlıdır. Yarım kemer biçimlidir, dıştan destek sağlar.

Esas ibadet mekanı işlevini gören "naos", yapının merkezinde yer alır. Naos pandantifler ile geçilen bir kubbeyle örtülüdür. Naosun doğu uzantısı, "sunak masası"nın yer aldığı "bema" ya da kutsal mekandır. Bema'nın iki yanında "pastoforium" yer alır. Şükran ayininin hazırlandığı kuzey şapel "prothesis", giyinme odası olarak kullanılmış güney şapel "diakonikon" olarak adlandırılır. 14. yüzyıldan itibaren "diakonikon" özel şapel işlevi görmüştür.

İki katlı kuzey ek bölüm naosa birleşir. Geçiş niteliğindeki alt katı giyinme odası olarak kullanılmış olabilir. Manastır kütüphanesini barındıran ve naosa bir pencere ile açılan üst katı büyük olasılıkla kurucunun çalışma mekanıdır.

Batıda, mozaiklerle süslü iki geniş narteks yer almaktadır. Özgün planında güneybatı köşesinde bir çan kulesinin yer aldığı dış "narteks", kapının bulunduğu revaklı cephesi ile dışa açılır. Nartekslerde mozaikler, mermer kaplamalar ve kabartmalar görünmektedir. Ek şapel konumundaki "pareklezyon" mezar şapeli işlevini görmüştür. Buradaki fresklerin hemen hemen tümü korunmuştur. "Pareklezyon"la "naos" arasında, tamamlanmamış depo ve muhtemelen keşiş odası olarak kullanılan özel bölümü bağlayan geçit bulunmaktadır. Özel bölüm "naos"a bir pencere ile açılmaktadır.

MOZAİKLER

Kariye mozaik ve freskleri Bizans resim sanatının son dönemine ait (14. yy.) en güzel örneklerdir. Önceki dönemin yeknesak fonu burada görülmez. Derinlik fikri, figürlerin hareket ve plastik değerlerinin verilişi, figürlerdeki uzama bu üslubun özellikleridir. İtalyan Rönesansına paralel ilerleyen Bizans sanatındaki yeni uyanışın önemli örnekleridir.

Dış nartekste İsa'nın hayatı, iç nartekste ise Meryem'in hayatı ile ilgili sahneler yer alır. Bu sahneler, Meryem'in ve İsa'nın hayatındaki olaylara göre kronolojik bir sıra takip ederler. Kronolojik sıraya göre iç nartekste mevcut ilk mozaik, çocuğu olmayan üzgün Joachim'in ( Meryem'in babası) dağdaki halini betimler, son mozaik ise Yusuf ve Meryem'in ayrılışını betimler. Kronolojik sıraya göre, dış narteksteki ilk mozaik ise Yusuf'un düşünü betimleyen mozaiktir.

Dış narteksten iç nartekse geçilen kapının üzerinde bir "Pantokrator İsa" vardır. (Bu betim birçok ortodoks kilisesinde kullanılan İsa'nın yüceliğini ifade eden, kalıp pozlardan biridir. Sakallı olarak tasvir edilen İsa, sağ eli ile takdis işareti yaparken, sol elinde Yeni Ahit'i tutmaktadır.)

Sol tarafta İsa'nın doğumu, vali Quirinus'un önünde nüfus sayımı, meleğin Yusuf'a görünüp Meryem'i alıp gitmesini öğütlemesi, ekmeğin çoğaltılması, suyun şaraba dönüştürülmesi; sağ tarafta ise haberci kralların İsa'nın doğumunu haber vermesi, felçlilerin iyileştirilmesi ve çocukların katli gibi sahneler vardır. İç mekandaki mozaikler "Bakire Meryem"in hayatından kesitler sunar ve İsa'nın mucizelerini gösterir.

Gerek duvarlarda, gerekse tavandaki mozaik betimlemeler günümüze çok az hasarla ulaşmıştır. Mozaiklerin yanı sıra renkli ve desenli mermer süslemeler de vardır.

İç nartekse geçildiğinde en güzel ve en eski mozaik "deisis"tir. Bu mozaikte İsa'nın sağ ve sol gözleri birbirinden farklı olarak tasvir edilmiştir, Ayasofya'daki deisis mozaiğinde olduğu gibi. Bu mozaikte de ortada İsa, solunda Meryem, Meryem'in altında İsaakios, Komnenos ve İsa'nın sağında bir rahibe görülür. Bu kadın VIII. Mihail'in kızıdır. Moğol Prensi Abaka Han ile evlendirilmiş ve kocasının ölümünün ardından İstanbul'a dönerek rahibe olmuştur. Bu bölümde kubbede İsa ve dilimler içinde İsa'nın ataları gösterilmiştir. Ana nefe giriş kapısı üzerinde ortada İsa, sol tarafta kiliseyi onaran ve mozaiklerle süsleyen Theodoros Metokhites kilisenin maketini sunar şekilde gösterilmiştir.

Meryem'in İncil'de yer almayan hayat hikâyesi ise apokriflere dayalı konulardan alınmıştır. İç nartekste Meryem'in doğumu, ilk adımları, Cebrail'in Meryem'e bir çocuğu olacağını haber vermesi, tapınağa örtülecek örtü için yün alınması gibi sahneler yer almaktadır. Kilisenin ana nefinde abside bakan duvarda Meryem'in ölümünü betimleyen mozaik, yan duvarlarda ise çocuk İsa'yı taşıyan Meryem ve bir aziz mozaiği yer alır.

Mozaik Listesi

• Koimesis (Meryem'in Ölümü)

• İsa Mozaiği

• Hodogedria (Yol Gösterici Meryem)

• Theodoros Metokhites'in Kilise'nin Maketini İsa'ya Sunması

• Deesis

• İsa ve Ataları

• Meryem ve Ataları

• Yohakim'in Tapınaktan Kovulması

• Kırda Yohakim

• Azize Anna'ya Müjde

• Altın Kapı'da Buluşma

• Meryem'in Doğumu

• Rahipler Tarafından Meryem'in Kutsanması

• Ebeveynleri Tarafından Meryem'in Kucaklanması

• Meryem'in Tapınağa Takdimi

• Meryem'in Bir Melek Tarafından Beslenmesi

• Eflatun Yün Çilesi

• Zekeriya'nın Dua Etmesi

• Meryem'in Yusuf'a Emanet Edilmesi

• Yusuf'un Meryem'i Eve Götürmesi

• Meryem'e Müjde

• Meryem'den Ayrılan Yusuf; Yusuf'un Meryem'i Kınaması

• Kör ve Dilsiz Adamın İyileştirilmesi

• İsa'nın İki Kör Adamı İyileştirmesi

• Aziz Petrus'un Kayınvalidesinin İyileştirilmesi

• İsa'nın Kanayan Kadını İyileştirmesi

• Kurumuş Elli Adamın İyileştirilmesi

• İsa'nın Cüzzamlıyı İyileştirmesi

• İsa'nın Kalabalığı İyileştirmesi

• Pantokrator İsa

• Blakhernitissa Meryem'i

• Yusuf'un Rüyası;Beytehem Yolculuğu

• Suriye Valisi Cyrenius Önünde Nüfus Sayımı

• İsa'nın Doğumu

• Müneccimler'in Yolculuğu; Herodes Huzurunda Müneccimler

• Rahipleri ve Yazıları Sorgulayan Herodes

• Müneccimlerin Doğuya Dönüşü

• Mısır'a Kaçış

• Masumların Öldürülmesi

• Askerlerin Çocukları Öldürmesi

• Çocuklarına Ağlayan Kadınlar

• Elizabeth ve Yahya'nın Kaçışı

• Yusuf'un Rüyası; Kutsal Aile'nin Mısır'dan Dönüşü

• İsa'nın Kudüs'e Götürülüşü

• Vaftizci Yahya'nın İsa'ya Şahitlik Etmesi ve İsa'nın Vaftizi

• İsa'nın Günaha Teşvik Edilmesi

• Kana Mucizesi

• Ekmeklerin Çoğaltılması

• İsa'nın Cüzzamlıyı Tedavi Etmesi

• Beytsayda Havuzunda İsa'nın Felçliyi İyileştirmesi

• Kefernahum'da İsa'nın Felçliyi iyileştirmesi

• Zakkay'ı Çağıran İsa

Freskler

Fresk Tekniği Kariye'ye kullanılan bir süsleme tekniğidir. Özellikle Pareklezyonun tümü freskolarla kaplanmıştır. Apsiste görülen "Cehenneme İniş", yani "diriliş" (anastasis) sahnesi çok az hasarla günümüze ulaşmış bir sanat eseridir. Onun üst kısmında yer alan "son yargı" sahnesi burada gösterilmiştir. Tavanın tepe kısmında evren bir salyangozu andırırcasına, spiral biçimde tasvir edilmiştir. Pareklezyonun sağ ve sol duvarlarında görülen nişlerin mezar olduğu bilinir. Pareklezyon kubbesinin ortasında Meryem ve Çocuk İsa, dilimlerinde ise 12 melek tasviri görünmektedir. Fresk tekniği, pareklezyon'da kullanımının yanı sıra dış narteks bölümündeki mezar nişlerinde de kullanılmıştır.

Fresk Listesi

• Kuzeybatı'daki Mezar Nişi

• Güneybatı'daki Mezar Nişi

• İrene Raoulaina Palaiologos'un Mezar Nişi

• Anastasis

• İsa'nın Bir Dulun Oğlunu Diriltmesi

• İsa'nın Jairos'un Kızını Diriltişi

• Son Yargı

• Meryem ve On İki Melek

• Aziz Ioannes Dameskenos

• Aziz Kosmas

• Aziz Yusuf