Ermenistan Anayasası'nın Değişmesi ve Normalleşme Süreci

Uluslararası İlişkiler ve Analizler Merkezi Dış Politika Analizi Bölümü Başkanı Dr. Cavid Veliyev, Azerbaycan ve Türkiye ile normalleşmenin sağlanması için Ermenistan'ın Anayasa'sının neden değişmesi gerektiğini ve Paşinyan'ın değişim sinyalini AA Analiz için kaleme aldı.

***

Ermenistan'ın, Azerbaycan ve Türkiye ile normalleşme süreci ilerledikçe Ermenistan Anayasa'sının revizyonu tartışma konusu oldu. Ermenistan Anayasa'sının ruhu ve felsefesi, Azerbaycan ve Türkiye'nin sınırları içinde olan bazı bölgeleri Ermeni olarak tanıyan bir bağımsızlık ilanına dayanıyor. Ermeni yetkililer son 30 yıldaki eylemleriyle bunun sadece bir metinden ibaret olmadığını, aynı zamanda Ermenistan'ın resmi politikasının bir parçası olduğunu gösterdiler. Ermenistan, Azerbaycan topraklarını işgal ederken, eski Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan, 2011 yılında genç aktivistlere yaptığı bir konuşmada, "Batı Ermenistan" olarak görülen Doğu Anadolu'nun ilhakının gelecek nesillere miras bırakıldığını söyledi. İkinci Karabağ Savaşı sonrasında Ermenistan'ın Azerbaycan ve Türkiye ile normalleşme sürecinin etkili olabilmesi ve gelecekte olumsuz sonuçlar doğurmaması için Ermenistan Anayasa'sının revize edilmesi gerekiyor.

Tek çözüm: Anayasa'nın yeniden yazılması

İkinci Karabağ Savaşı'nın ardından Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Eylül 2021'de konuyu ilk kez gündeme getirdi ve gerçek barışın sağlanması için Ermenistan Anayasa'sının gözden geçirilmesi gerektiğini belirtti. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan da son zamanlarda benzer ifadeleri dile getirerek Anayasa'nın revize edilmesinden ziyade yeniden yazılması gerektiğini dile getirdi. Paşinyan'ın yorumlarının ardından Aliyev, barış anlaşmasının imzalanabilmesi için Ermeni Anayasa'sında değişiklik yapılması gerektiğini yineledi. Bu değişiklik için ülke genelinde referanduma gidilmesi gerekiyor. Ermenistan'ın 23 Ağustos 1990 tarihli Bağımsızlık Bildirisi, Türkiye ve Azerbaycan'a karşı toprak taleplerini içeriyor. Bildiride Azerbaycan'a yönelik, Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (SSC) Yüksek Konseyi ve Karabağ Ulusal Konseyi'nin 1 Aralık 1989 tarihli Ermenistan SSC ve Karabağ Dağlık Bölgesi'nin yeniden birleşmesi ortak kararı yer alıyor. Bildirinin 11'inci maddesinde ise Türkiye topraklarından "Batı Ermenistan" olarak bahsediliyor ve Türkiye'ye yönelik; "Ermenistan Cumhuriyeti, Osmanlı Türkiye'sinde ve Batı Ermenistan'da 1915 Soykırımının uluslararası tanınmasını sağlama görevini destekliyor" iddiaları yer alıyor. Buradaki "Batı Ermenistan" ifadesi Türkiye'nin doğu illerini işaret ediyor. Bildirinin kabul edildiği 13 Şubat 1988'de Ermenistan'da kurulan ve Ermenistan'ın ilk Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan'ın da dahil olduğu Karabağ komitesinin çabaları sayesinde Taşnaklar da dahil olmak üzere Ermeni milliyetçileri Ermenistan'da önemli bir güce sahip oldu. Ayrıca, 1995 yılında yayınlanan Ermenistan Anayasa'sının ön sözünde, Ermeni halkı Bağımsızlık Bildirgesi'nde yer alan Ermeni devletinin temelleri ve pan-ulusal özlemleri dile getiriliyor. Ermenistan Anayasa'sı Azerbaycan ve Türkiye'ye karşı toprak taleplerini onaylarken ülkenin iç ve uluslararası politikalarını düzenleyen diğer tüm yasalar Anayasa'ya uygun olarak yazıldı ve geliştirildi. Türkiye sınırları içinde yer alan Ağrı Dağı, Ermenistan devlet bayrağında Ararat olarak yer aldı ve "Batı Ermenistan" ile yeniden birleşmeyi sembolize etti.

Sonuç olarak, 2010 yılında Türkiye ile Ermenistan arasında kabul edilen diplomatik ilişkilerin normalleştirilmesi ve geliştirilmesine ilişkin protokol uygulanamadı. Çünkü Ermenistan yasalarına göre, bu tür yabancı anlaşmaların yürürlüğe girebilmesi için Anayasa Mahkemesi tarafından onaylanması gerekiyor. Anayasa Mahkemesi protokollere izin verdi, ancak bunların Bağımsızlık Bildirgesi'ni veya Anayasa'yı ihlal edeceğini belirtti. Daha sonra Anayasa Mahkemesi, Türkiye ile imzalanan ve Türkiye'nin coğrafi bütünlüğünü tanıyan protokollerin Bağımsızlık Bildirgesi'ne aykırı olamayacağına, dolayısıyla Türkiye'ye karşı toprak talebinin devam ettiğine karar verdi. Aynı durum Azerbaycan ile müzakere edilen barış anlaşması için de geçerli olabilir. Bu durumda Ermenistan ve Azerbaycan tarafından imzalanan barış anlaşması kalıcı normalleşme ve barışla sonuçlanmayabilir. Özellikle Azerbaycan'la yapılan barış anlaşması, tarafların karşılıklı olarak birbirlerinin toprak bütünlüğünü kabul etmesini öneriyor. Ancak öncelikle Ermenistan Anayasa Mahkemesi'nin bu anlaşmayı onaylaması gerekiyor. Aynı mahkeme başlangıçta anlaşmaya izin verse de bunun Bağımsızlık Bildirgesi'ne ve Anayasa'ya aykırı olduğunu beyan edebilir. Mevcut Anayasa Mahkemesi üyelerinin tamamının Paşinyan tarafından atanmış yargıçlar olduğunu ve anlaşmayı itirazsız kabul ettiklerini varsayalım. İktidar partisinin sandalye çoğunluğuna sahip olması nedeniyle anlaşmanın parlamento tarafından da kabul edildiğini düşünelim. Ermenistan'ın mevcut Bağımsızlık Bildirgesi ve Anayasa'sı Türkiye ve Azerbaycan'a karşı toprak taleplerini içerdiği sürece, Ermenistan'da hükümetin değişmesi ve radikallerin iktidara gelmesi halinde barış anlaşması tehlikede olacaktır. Bu durumda herhangi bir siyasi parti ya da örgüt Azerbaycan ile imzalanan anlaşmaya karşı Anayasa'ya aykırı olduğu gerekçesiyle dava açabilir ve imzalanan anlaşma hükümsüz ilan edilebilir.

Yeni bir anayasanın faydaları

Anayasa'nın yeniden yazılması, Ermenistan için siyasi açıdan faydalı bir hamle olacaktır. Ermenistan komşularına karşı toprak iddialarında bulunduktan ve komşu topraklarından birini işgal ettikten sonra bölgesel projelerin dışında kaldı. 2020 savaşındaki yenilgi Ermenistan'ı Karabağ etrafındaki toprak macerasından kurtardı. Ermenistan'daki muhalefet ise olası anayasa referandumuna karşı harekete geçmeye başladı. Kamuoyu yoklamaları, Ermenilerin çoğunluğunun Azerbaycan ve Türkiye'ye yönelik toprak taleplerinin Anayasa'dan çıkarılmasına karşı olduğunu ortaya koydu. Dolayısıyla görevdeki Paşinyan için anayasayı değiştirmek kolay olmayacak. Ancak anayasanın yeniden yazılması, Türkiye ve Azerbaycan'la normalleşme adına hükümet ve halk düzeyinde kavramsal bir değişime neden olacaktır. Yeni anayasa Türkiye ve Azerbaycan ile normalleşmeye ve bölgesel işbirliğine giden yolu açacağı için Ermenistan'da ve bölgede geniş çaplı bir değişime yol açabilir.

[Dr. Cavid Veliyev, Azerbaycan Uluslararası İlişkiler Analiz Merkezi'nde Dış Politika Analizi bölümünün başkanıdır.]

Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editöryal politikasını yansıtmayabilir.

Kaynak: AA / Güncel