Kaldıraçlı İşlem Hacmi Yüzde 143 Arttı

2015 yılının ilk 9 ayında aracı kurumların yapmış olduğu kaldıraçlı işlem hacmi yüzde 143 artışla 12,5 trilyon liraya yükseldi.

Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB), üç aylık yayını olan Gösterge'nin 2016 kış sayısı yayınladı. Buna göre; 2015'in ilk dokuz ayında aracı kurumların pay piyasası işlem hacmi geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 19 oranında artarak 1,5 trilyon TL'ye yükseldi. Kaldıraçlı işlem hacmi ise geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre yüzde 143 artarak 12,5 trilyon TL'ye ulaştı.

Aynı dönemde aracı kurumların toplam varlıkları 15 milyar TL'ye, özkaynakları da 4 milyar TL'ye yaklaştı. Aracı kurumların toplam gelirleri, ağırlıklı olarak kaldıraçlı işlemlerden elde edilen gelirlerin etkisiyle karşılaştırmalı dönemde yüzde 46 artarak 1,6 milyar TL'ye çıktı. Gelirlerin giderlerden daha hızlı artmasıyla sektörün net dönem karı yüzde 33 artarak 362 milyon TL oldu.

PAY SENETLERİ

2015 yılına düşük petrol fiyatları ve bol küresel likidite ile güçlü başlayan pay piyasası, devam eden aylarda küresel belirsizliklerin artması ile dalgalı bir seyir izledi. TL'nin yabancı paralar karşısındaki değer kaybı ile pay senetleri de değer kaybetti. Geçtiğimiz üç ay içerisinde Çin pay piyasasında yaşanan hızlı düşüş ile gelişmekte olan ülkelerde yaşanan sermaye çıkışları Türkiye'yi de etkiledi.

Yurtiçinde ise pay piyasası seçimlerin koalisyon ve erken seçim ihtimali ile sonuçlanması düşüş yaşadı. Ayrıca yurtiçinde artan terör olayları ve siyasi belirsizlikle pay piyasası 2015'in üçüncü çeyreğinde yılbaşına göre yüzde 13 oranında düştü. Tüm bu gelişmelerin ışığında BIST-100 Endeksi eylül ayını 74 bin 200 seviyesinden kapadı.

2015 yılının ilk 9 ayında, aracı kurumların pay senetlerindeki işlem hacmi bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 19 artarak 1,5 trilyon TL'ye çıktı. Öte yandan 2015'in diğer çeyrek dönemleri ile kıyaslandığında işlem hacmi 3'üncü çeyrekte hafif azaldı.

Pay piyasasında 2015 yılının ilk dokuz ayında 78 aracı kurum işlem yaptı. Aracı kurumların işlem hacmi yoğunlaşması incelendiğinde, pay senedi işlemlerinin yüzde 53'ünü en yüksek işlem hacmine sahip 10 aracı kurumun yaptığı görüldü. En yüksek işlem hacmine sahip ikinci 10 aracı kurum, toplam işlem hacminin yüzde 21'ini, geri kalan 58 aracı kurum ise yüzde 26'sını gerçekleşti. Bir önceki yılın aynı dönemi ile kıyaslandığında, ilk grubun payının 3 puan arttığı, son grubun payının ise 3 puan azaldığı, diğer bir deyişle yoğunlaşmanın arttığı gözlendi.

Pay senedi işlem hacminin yatırımcı bazında dağılımına bakıldığında, yurtdışı yatırımcıların payının, finansal kurumları içeren yabancı kurumlardan kaynaklı olarak yaklaşık 1 puan arttığı görüldü. 2015 yılının ilk dokuz ayında yurtiçi yatırımcıların toplam işlem hacmindeki payı geçen yılın aynı dönemine oranla 2 puan gerileyerek yüzde 78 oldu. Gerileme yurtiçi kurumlardan kaynaklandı. Yurtiçi yatırımcı kırılımında bireysel yatırımcıların payı yüksek olup, işlemlerin yüzde 60'ını bireyler yaptı. Yurtdışı kurumların etkisiyle de yurtdışı yatırımcılar payını 2 puan arttırdı.

Departman bazındaki dağılım, işlemlerin aracı kurum bünyesinde hangi bölüm aracılığıyla yapıldığını gösterdi. Son bir yıllık zamanda internet kanalı hakim payını korudu. İleride de değinileceği üzere şube sayısındaki artışa paralel olarak şube kanalı payını 4 puan arttırıp yüzde 13'e çıkarırken, yurtiçi satış departmanının payında 4 puanlık, acentelerin payında ise 3 puanlık bir gerileme söz konusu oldu.

SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER

Sabit getirili menkul kıymetler (SGMK) piyasasında bankalar ve aracı kurumlar faaliyet gösterdi. Merkez Bankası ve Takasbank'a ait işlemler toplama dahil edilmedi. SGMK piyasasında hakim oyuncu bankalar olup, aracı kurumların bu piyasadaki payları genel olarak yüzde 10 seviyelerinde kaldı. Kesin alım-satım işlemlerinde bankaların hacmi azalmış, aracı kurumların hacmi ise değişmedi.

Karşılaştırmalı analiz dönemi içinde repo ve ters repo işlemlerinde toplam hacim, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 8 oranında arttı. Aracı kurumlardaki artış bankalardaki artışın önüne geçerek aracı kurumlar toplamdaki paylarını yüzde 11'e çıkardı.

SGMK piyasasında işlem yapan aracı kurumların işlem hacmi dağılımında yüksek bir yoğunlaşma olduğu dikkat çekti. 2015'in ilk dokuz ayında kesin alım-satım işlem hacminin yüzde 55'i banka kökenli iki aracı kurum tarafından yapıldı Aynı dönemde, 57 aracı kurumun faaliyet gösterdiği kesin alım satım piyasasındaki işlemlerin yüzde 90'lık kısmı ilk 10 kurum tarafından yapıldı.

Kesin alım-satım piyasasına benzer şekilde, repo ve ters repo işlemlerinde de ilk 10 aracı kurum, aracı kurumların piyasa payının önemli kısmını oluşturdu. Bu piyasada toplam işlem hacminin yüzde 60'lık bölümünü sadece üç aracı kurum tarafından yapılırken, ilk 10 aracı kurum, toplam hacmin yüzde 89'unu oluşturdu.

Yatırımcı bazında işlem hacmi dağılımı incelendiğinde, aracı kurumlar tarafından gerçekleştirilen hem kesin alım-satım hem de repo işlemlerinin tamamına yakınının yerli yatırımcılar tarafından yapıldığı görüldü. Yurtiçi yatırımcılar içinde en yüksek pay kurumsal müşterilere aittir. Yurtiçi kurumsal yatırımcıların payı yüzde 80 civarında oldu.

Repo-ters repo işlemlerinde yerli bireysel yatırımcılar yüzde 9 paya sahipken, kesin alım-satım işlemlerinde payları yüzde 2 oldu. Departman bazında incelendiğinde kesin alım-satım işlemlerinin ağırlıklı kısmının yurtiçi satış bölümü tarafından gerçekleştirildiği ancak bu payın gerilediği ve merkez dışı birimlerin işlem hacmi payının arttığı görüldü. Portföy yönetimi ve yatırım fonlarının payı ise geriledi.

Kesin alım-satım işlemlerinde olduğu gibi repo işlemleri de ağırlıklı olarak yurtiçi satış departmanı aracılığıyla yapıldı. Merkez dışı birimlerin payında 2015'in ilk dokuz ayında 3 puan artış gerçekleşti. Bu artış bir aracı kurumun SGMK işlemlerini yurtiçi satıştan merkez dışı birimlere yönlendirmesinden kaynaklandı. Aracı kurumlar 1 Temmuz 2015 tarihi itibariyle yatırım fonu yönetemeyecek olmasından dolayı fonlarını portföy yönetim şirketlerine devretti. Buna paralel olarak repo ve ters-repo işlemlerinde de yatırım fonlarının payı azaldı.

VADELİ İŞLEMLER

Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası'nda (VİOP), banka ve aracı kurumlar faaliyet gösterdi. Vadeli işlemlerin toplam hacmi 2015'in ilk dokuz ayında yüzde 24'lük bir artışla 826 milyar TL oldu.

Aracı kurumlar vadeli işlemlerin neredeyse tamamını oluşturmaktadır. 2015 yılının ilk dokuz ayında 66 aracı kurum 823 milyar TL'lik hacim yaparken, toplamdaki pazar payı ise yüzde 99 olarak hesaplandı. Aracı kurumların neredeyse vadeli işlemler pazarının tamamına sahip olmasının nedeni, 2013 yılında türev işlemlerinin Borsa İstanbul'da yapılmaya başlamasıyla beraber bankaların işlemlerin en fazla yapıldığı ürün olan pay senedi endeksine dayalı kontratlarda işlem yapamıyor olması oldu.

Vadeli işlemlerinde ilk 10 aracı kurum, işlem hacmi payının yüzde 62'sine sahipken ilk yirmi kurum vadeli işlem hacminin yüzde 81'ini oluşturdu. Aracı kurumlar, vadeli işlemlerinin büyük bir kısmını önceki dönemlerde olduğu gibi yurtiçi yatırımcılarla gerçekleşti. Pay senetlerinde olduğu gibi işlemlerin önemli kısmı, paylarında ufak bir düşüş olsa da, bireylerce yapıldı. Öte yandan, yabancı yatırımcıların 2015/09 payı yurtdışı kurumların etkisiyle yüzde 24'ten yüzde 29'a çıktı.

Departman bazında dağılım incelendiğinde, pek çok finansal üründe olduğu gibi vadeli işlemlerde yatırımcıların en fazla tercih ettiği kanalın yüzde 34 pay ile internet olduğu görüldü. Merkez dışı örgütlerin payı ise şubelerdeki artışla 3 puan artarak yüzde 29'a çıktı.

2015/09 döneminde vadeli işlemlerin yüzde 25'i yurtdışı pazarlama departmanınca yapıldı. Yatırımcı bazındaki dağılımda yabancı yatırımcıların payı ise yüzde 28 oldu. Aradaki fark bazı aracı kurumların yurtdışı müşterileri ile işlemlerini yurtiçi satış departmanından ve internet kanalından gerçekleştirmesinden kaynaklandı.

OPSİYONLAR

2012 yılı sonunda piyasamıza giren opsiyon işlemlerine bakıldığında 2015'in ilk dokuz ayında işlem hacmi bir önceki yılın aynı dönemine göre 4 misli artarak 6,7 milyar TL'ye erişti. İşlem hacminin büyük kısmının aracı kurumlar tarafından yaratıldığı görüldü. Bununla birlikte bir bankanın döviz opsiyon kontratlarında işlemlerini artırmasıyla bankaların payı yüzde 17'ye çıktı. Vadeli işlemlere benzer şekilde bankalar, pay senedi ve pay senedi endeksine dayalı opsiyonlarda işlem yapamadı.

2015'in ilk dokuz ayında 28 aracı kurum tarafından yaratılan opsiyon işlem hacminin tamamına yakını işlem hacmi en yüksek 10 aracı kuruma ait oldu. İlk üç aracı kurumun payı ise yüzde 70, pay senedi ve vadeli işlemler piyasalarında olduğu gibi opsiyon işlemlerinde de piyasa işlem hacminin büyük kısmını yüzde 81'lik payla yerli yatırımcılar oluşturdu. Alt kırılımlara bakıldığında; toplam hacmin yüzde 42'sini bireysel yatırımcıların, yüzde 38'ini ise son bir yılda büyük bir artış gösteren yurtiçi kurumların yaptığı gözlendi. Yurtiçi kurumlar ileriki tabloda görüleceği üzere ağırlıkla kurum portföyü işlemlerini yansıttı.

Yabancı kurumların payı ise yüzde 18'e geriledi. Departman bazında dağılım incelendiğinde, yüzde 37'lik pay ile yurtiçi satış departmanının ilk sırayı aldığı görüldü. İkinci sırada yer alan yurtiçi kurum portföyünün payı ise geçen yılın aynı dönemine göre 19 puan arttı. Bu artışın büyük kısmı tek bir aracı kurumun işlemlerini yansıttı. Opsiyon işlemleri için diğer önemli kanallar şube ve acenteler olup, diğer piyasalarda hakim durumda olan internet kanalının payı yüzde 5 civarında oldu.

VARANT VE SERTİFİKALAR

2012 yılında piyasaya sunulan sertifikalar, 2013 yılında işlem görmüş ancak daha sonraki dönemlerde işlem olmadı. 2015 yılının ilk dokuz ayında 57 aracı kurum, 10,9 milyar TL'lik varant işlemi gerçekleşti. Varant işlem hacmi, 2014'ün aynı dönemine oranla TL bazında yüzde 24 artarken, dolar bazında artış yüzde 12'de kaldı.

Varant piyasasındaki yoğunlaşma hayli yüksek oldu. Varant ihraç eden iki aracı kurum, işlem hacminin deki payı yüzde 29 oldu. 2015'in ilk dokuz ayında, yerli bireysel yatırımcılar toplam varant hacminin yüzde 45'ini oluştururken, yerli kurumların payı ise 7 puan artışla yüzde 26'ya çıktı. Varant işlemlerine departman bazında bakıldığında, 2015 yılının ilk dokuz ayında hakim kanal, yüzde 36 payla internet oldu. Kurumların kendi portföylerine yaptıkları işlemlerin payının ise 2 puan arttığı görüldü.

KALDIRAÇLI İŞLEMLER

Döviz, emtia ve kıymetli madenlere dayalı olarak gerçekleştirilen ve kamuoyunda 'foreks' olarak bilinen kaldıraçlı alım-satım işlemlerini sadece aracı kurumlar yapabildi. 2015/09 döneminde bu piyasada 37 aracı kurum işlem yaptı.

2015'in ilk dokuz ayında, aracı kurumların yapmış olduğu kaldıraçlı işlem hacmi, yıllık bazda TL cinsinden yüzde 143 artış ile 12,5 trilyon TL'ye, dolar cinsinden ise yüzde 98 artış ile 5 trilyon dolara yükseldi. Tanımı ve yapısı gereği, kaldıraçlı işlem hacmi, pay senedi ve vadeli işlem hacminin hayli üzerinde seyretmektedir. 2015 yılının ilk dokuz ayında kaldıraçlı işlemlerde en yüksek işlem hacmine sahip ilk on aracı kurum, piyasa hacminin yüzde 70'ini oluştururken, takip eden diğer 10 aracı kurum, toplam hacmin yüzde 23'ünü oluşturdu. 2015'in ilk dokuz ayında kaldıraçlı işlem hacminin neredeyse tamamını yerli yatırımcılar oluştururken, bu hacmin geçen dönem olduğu gibi yüzde 49'unu yerli bireysel yatırımcılar oluşturdu. Bunun yanında, önemli kısmı kurum portföyü işlemlerini yansıtan yurtiçi kurumların toplam işlem hacmindeki payı yüzde 48 oldu. Yurtdışı yatırımcıların toplam işlem hacmindeki payı ise, önceki yılın aynı döneminden bu yana 4 puanlık artış göstererek yüzde 4'e çıktı. Bu durum bir aracı kurumda işlem yapan bireysel müşterileri yansıttı.

Kaldıraçlı işlemler ağırlıklı olarak (yüzde 38'i) internet üzerinden yapılmakta olup, yatırımcılar geçen döneme göre internet kanalını daha çok tercih etti. İnternet kanalının payı 3 puan artarken yurtiçi satış departmanının payı 3 puan düşerek yüzde 17'ye geriledi. Ağırlık olarak aracı kurumların yaptıkları işlemleri yansıtan kurum portföylerinin payı ise yüzde 44 oldu.

KURUMSAL FİNANSMAN FAALİYETLERİ

Yatırım bankacılığı faaliyetlerinin incelendiği bu bölümde aracı kurumların kurumsal finansman departmanları tarafından yapılan proje sayıları derlendi. Eylül 2015 itibarıyla herhangi bir yatırım bankacılığı faaliyeti olan kurum sayısı 28 oldu. 2014'ün ilk dokuz ayında 473 kurumsal finansman projesi tamamlanan sektörde, 2015'in aynı döneminde 626 yeni proje imzalanmış, toplam projelerin 511'i aynı dönemde tamamlandı.

2015'in ilk dokuz ayında toplam büyüklüğü 67 milyon TL tutarında 5 adet halka arz gerçekleşti. Cari analiz döneminde aracı kurumlar tahvil ihracında 444 adet yeni sözleşme yaparken, 433 tahvil ile 55 milyar TL'lik ihraç gerçekleşti. Önceki yılın aynı dönemine kıyasla tahvil sayısında 111 adet, ihraç miktarında da 7 milyar TL'lik bir artış oldu. Diğer taraftan 2015'in ilk dokuz ayında 26 sermaye artırımı ile 46 temettü dağıtımı tamamlandı. Şirket satın alma tarafında tamamlanan sözleşme bulunmazken, 11 adet şirket satış sözleşmesi tamamlandı.

Değerleme, piyasa yapıcılığı, proje finansmanı, fizibilite analizi gibi işlemleri kapsayan 30 diğer danışmanlık sözleşmesi, yılın ilk dokuz ayında tamamlandı. Sonuç olarak, süresi dolan veya feshedilen sözleşmelerle birlikte aracı kurumlar 2015 yılının son çeyreğine 246 kurumsal finansman sözleşmesiyle girdi.

PORTFÖY YÖNETİMİ FAALİYETLERİ

Aracı kurumlar için bir diğer faaliyet alanı portföy yönetimi oldu. Portföy yönetimi alanında faaliyet gösteren aracı kurum sayısı Eylül 2015 sonunda, önceki yıla göre yüzde 37 oranında (13 adet) azalarak 22 olarak gerçekleşti. Bu durum yeni düzenleme gereği aracı kurumların 1 Temmuz 2015'e kadar yatırım fonlarını portföy yönetim şirketlerine devretmesi veya tasfiye etmesi gerekliliğinden kaynaklandı. Yönetilen yatırım fonu portföylerinin 2015/09 dönemi itibariyle sıfırlanmamasının nedeni bazı aracı kurumların fon devretme sürecinin devam etti.

2015'in ilk dokuz ayında, yatırım fonlarındaki düşüş ile birlikte aracı kurumların yönettiği portföy büyüklüğü yüzde 21 oranında azalarak 4 milyar TL oldu. 1 Temmuz 2015 itibariyle yatırım fonu yönetmeyecek olan aracı kurumlar özel portföy yönetimi hizmeti sunmaya devam edebileceği açıklandı. Aracı kurumlardan, portföy yönetim hizmeti alan bireysel yatırımcı sayısı, 2015 ilk dokuz ayında, 210 kişi azalarak 2 bin 465 olurken, aynı yatırımcı grubuna ait portföy büyüklüğü ise sabit kaldı.

Aracı kurumların yanı sıra portföy yönetim şirketleri de bu hizmeti sundu. Portföy yönetim şirketlerinin yönettiği portföy büyüklüğü 97 milyar TL ile aracı kurumların 24 misli kadar olurken, söz konusu şirketlerin faaliyetleri bir sonraki raporumuzda incelendi.

KREDİLİ İŞLEMLER

Kredili işlemlere ilişkin veriler incelenirken, portföy yönetim faaliyetlerinde olduğu gibi, bir yatırımcının birden fazla kurumda hesabı olabileceği göz önünde bulunduruldu. Eylül 2014 sonunda pay senedi işlemleri için kredi kullandıran aracı kurum sayısı 59 iken, geçici kapanan şirketlerin etkisiyle bu rakam 56'ya geriledi. 2015/09 sonu itibarıyla, kredili işlem sözleşmesi bulunan yatırımcı sayısı 62 bin 876 kişiye ulaşırken, aynı dönemde kredi kullanan yatırımcı sayısı 9 bin 539'a düştü. Yatırımcı sayısı düşse de toplam kredi bakiyesi yüzde 9 artarak 1,2 milyar TL oldu.

KARLILIK

2015 yılının ilk dokuz ayında, özellikle kaldıraçlı işlemlerden elde edilen gelirlerin etkisiyle, toplam aracılık gelirleri bir önceki seneye göre yüzde 36 yükseldi ve 960 milyon TL'ye ulaştı. Karşılaştırılan dönemlerde, özellikle bir aracı kurumun arbitraj işlemleri kapsamında yaptığı türev işlemler sayesinde, aracı kurumların kendi portföylerine yaptıkları finansal araç alım satımından elde edilen kazançlar neredeyse 3 misline çıkarak 251 milyon TL oldu.

Aracı kurumların kurumsal finansman gelirleri, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 58 artarak 130 milyon TL'ye yükseldi. Aracı kurumlar varlık yönetimi ve kredili işlemler gibi diğer esas faaliyetlerinden de 298 milyon TL gelir elde etti. Sonuç olarak, aracı kurumların toplam gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre 514 milyon TL (yüzde 46) artarak 1,6 milyar TL'ye ulaştı. Sektörün pazarlama, genel yönetim ve araştırma giderleri ise karşılaştırılan dönemlerde yüzde 26 artarak 1,2 milyar TL'ye çıktı. Diğer bir deyişle gelirlerdeki artış giderlerdeki artışın üstüne çıkmış ve faaliyet karı iki mislini aşarak 422 milyon TL oldu.

Gelir tablosunda bazı aracı kurumlar maddi duran varlık satışından elde ettikleri gelirleri yatırım faaliyetlerinden gelir/giderler içinde sınıflandırdı. Yatırım faaliyetlerinden geçen yılın ilk dokuz ayında 11 milyon TL, bu yılın aynı döneminde ise 39 milyon TL net kazanç yaratıldı. Bu tutarın büyük bir kısmı bir aracı kurumun bina satışı gelirinden oluştu. Böylece, finansman gideri öncesi faaliyet karı, karşılaştırılan dönemde yüzde 124 artarak 475 milyon TL'ye çıktı. Öte yandan net finansman geliri 2014/09 döneminde 116 milyon TL iken, 2015/09 itibarıyla bu kalemde 34 milyon TL zarar meydana geldi.

Karşılaştırılan dönemlerde arbitraj işlemlerinden yüksek gelir yaratan bir başka kurum da giderlerini burada muhasebeleştirmiş, sonuçta net finansman gelirleri azaldı. Sonuçta aracı kurumların 2014/09 itibarıyla 327 milyon TL olan vergi öncesi karı, 2015/09 sonunda artan gelirlerin etkisiyle 441 milyon TL oldu. Vergi giderleri düşüldüğünde yılın ilk dokuz ayında sektörün dönem karı bir önceki yıla göre yüzde 33 artmış, 362 milyon TL'ye yükseldi.

Bu dönemde 53 kurum kar ederken, 25 kurum zarar etti. Özsermayedeki artışa rağmen, yükselen kar ile birlikte sektörün 2014 yılının ilk dokuz ayında yüzde 10 olan özsermaye karlılık oranı, bu yılın aynı döneminde yüzde 12'ye yükseldi. Benzer şekilde, sektörün pay başına kazancı karşılaştırılan dönemler arasında 17 kuruştan 20 kuruşa çıktı. Karşılaştırılan dönemlerde arbitraj işlemlerinden yüksek gelir yaratan bir başka kurum da giderlerini burada muhasebeleştirmiş, sonuçta net finansman gelirleri azaldı.

Sonuçta aracı kurumların 2014/09 itibarıyla 327 milyon TL olan vergi öncesi karı, 2015/09 sonunda artan gelirlerin etkisiyle 441 milyon TL oldu. Vergi giderleri düşüldüğünde yılın ilk dokuz ayında sektörün dönem karı bir önceki yıla göre yüzde 33 arttı, 362 milyon TL'ye yükseldi. Bu dönemde 53 kurum kar ederken, 25 kurum zarar etti.

Özsermayedeki artışa rağmen, yükselen kar ile birlikte sektörün 2014 yılının ilk dokuz ayında yüzde 10 olan özsermaye karlılık oranı, bu yılın aynı döneminde yüzde 12'ye yükseldi. Benzer şekilde, sektörün pay başına kazancı karşılaştırılan dönemler arasında 17 kuruştan 20 kuruşa çıktı. - İSTANBUL

Türkiye Eylül Ekonomi Haberler