'Zara'da Çorapların Dili'

İsa Sansar - Yüzyıllardır ataerkil aile içerisinde geleneklerine bağlı olarak yaşayan Anadolu insanı, açıklamakta güçlük çektiği, çekindiği, dile dökemediği bazı duygu ve düşüncelerini, kişiliklerini, istek ve arzularını dokuduğu halı ve kilimlerin yanı sıra çoraplarına da işledi.

Yazar İsmail Hakkı Acar, bölgede yaptığı araştırmalar sonucu hazırladığı 'Zara'da Çorapların Dili' adlı kitabında yörede yüzyıllardır giyilen örme çorapların her bir nakışının bir anlam taşıdığını anlattı.

Örme şekli, desenleri, ilmikleri, renk tonu ve tasarımıyla çok çeşitli anlamları bulunan çoraplarla yöre insanının bir şekilde iletişim kurduğu anlaşılıyor.

Kitapta yer alan bilgiye göre bölgede daha çok damatlar tarafından giyilen 'Aynalı' adlı nakışlı çorap gelinler tarafından oğlan evine gönderiliyor. Küçük bir kare şeklinden başlayarak gittikçe iç içe büyüyen bu motifte yeni kurulan bu yuvada sevginin yumak gibi büyüyerek artacağı ve bu sevginin çocuklarla perçinleşeceği ifade ediliyor.

Gelinlik kızın annesi tarafından örülen 'Baca Demiri' adlı çorap annenin kızı ile övündüğünü, gittiği evin bacasının tütmesini, yaşlı erkekler tarafından giyilen ortadan ikiye ayrılmış elmaya benzeyen nakışlı 'Elma Topu' ise evin bakım ve ihtiyaçlarını üstlenen bu kişinin daima saygı değer ve sözü geçen biri olduğunu anlatıyor.

Sözlü ve nişanlı kızlar 'Bal Kaymak' nakışlı çorapları, orta yaşlı kadın ve erkeklerin ise kesin tavırlılık, inatçılık, istediğini elde etme arzusu ve kararlılığını gösteren 'Çengelli' motifli çorabı giydiği yörede uysal, munis ve her sözü dinleyen, yumuşak başlılığın ifadesi olarak kadınlar tarafından 'Deveboynu' nakışlı çorapları tercih ediliyor.

- ERKEK EVLADI OLANLARIN GURURLA GİYDİĞİ ÇORAP: ÇARKGEMİNİN KOLLUSU'-

Oğlu olan erkek ve kadınlar tarafından giyilen 'Çarkgeminin kollusu' nakışlı çorap ise köy toplumunda erkek evlat sahibi olmanın gurur vesilesi olduğunun en güzel örneğini teşkil ediyor.

Sahipsizlik ve naçarlık ifade eden üçgen şeklindeki desenlerin yer aldığı ve dul kadınların tercih ettiği 'Eli Böğründe' nakışlı çorap ise bizzat giyen kadınlar tarafından örülüyor.

Yaşlı kadınların giydiği 'Fincan İçi' kadere boyun eğmenin bir ifadesi olarak görülürken, gelin tarafından örülüp kaynana ve kaynata tarafından giyilen 'Gelin Övündüren' adlı çorapta ise giyen kişi şayet çorabı tam çekmemiş, pejmürde bir şekilde giymiş veya boğaz kısmını geriye katlamış ise nakış ne anlatırsa anlatsın bunun doğru olmadığı giyiş tarzıyla gösterilmeye çalışılıyor.

Çevrenin en yiğit ve lider pozisyonundaki erkekleri tarafından giyilen 'Koçbaşı' motifli çorapta ortadaki nakış bu yiğidi, etrafındaki koç başları yiğidin adamlarını, yaprak nakışları ise çevresinin kalabalık olduğunu anlatıyor.

Genellikle 15-20 yaş arasındaki erkek ve kızlar tarafından tercih edilen 'Deli Kıvrım' bekarlığın, başıboşluğun ifadesi iken 'Küpeli' nakışlı çorap da evli kadınlar tarafından giyiliyor.

Genç delikanlılara anneleri tarafından örülen 'Muskalı' motifli çoraplar, çocuk isteyen yeni gelinler tarafından kullanılan 'Yan Yeritme' nakışlı çorap, sözlü ve nişanlı kızların giydiği 'Yarım Aynalı' motifli çorap ve yaşlı kadın-erkek tarafından giyilen 'Kuş Gözü' adlı çoraplar da duyguları ifade ediyor.

- 'KATİP CİMCİĞİ' GİYİLİYORSA ELİNİ ÇABUK TUT-

Kaynanaların mutlaka 'Ceviz Kıynağı' motifli çorabı giydiği yörede, evlenme çağına girmek üzere olan kızlarla dul kadınların tercih ettiği 'Katip Cimciği' nakışlı çorapta kadının etrafındaki erkekler tarafından bakışla da olsa rahatsız edildiği, şayet kendisini isteyen birisi varsa elini çabuk tutması gerektiği mesajı veriliyor.

Orta yaşlı kadınların mutluluk ifadesi olarak giydiği 'Baklava Dilimi' motifli çoraplar, annelerin özenle çocuğuna giydirdiği 'Çocuk Kalbi', anne tarafından örülüp kız çocuklarına giydirilen güvercin motifli 'Güvercinli' adlı çorapta ise bu kız çocuğunun zamanı geldiğinde kuş gibi yuvadan uçacağı anlatılıyor.

En kıza zamanda evlenmek isteyen bekar erkeklerin tercihi 'Kestane' nakışlı çorapların yanı sıra yörede 'Su Yollu' motifli kadınların giydiği çorapta renkler parlak ve canlı ise mutlu bir hayatı, koyu, donuk mat renkler kullanılmışsa bu kişinin mutsuzluğu, hayatından memnun olmadığı ifade ediliyor.

- BEKAR ERKEKLERİN TERCİHİ: 'SÜLÜKLÜ'-

Bekar erkekler ve damatlar tarafından giyilen 'Sülüklü' adlı çorapta ise gencin, 'Sülük gibi yapıştım, mutlaka bu kızı almalıyım' düşüncesi nakışlarla anlatılıyor.

'Tetikli' nakışlı çorap, kocası dirayetli olan ve onun gücüyle gurur duyan kadınların tercihi iken, 'Şal Deseni' renklerine göre gelini olan kaynanaların memnuniyetini, 'Üzüm Salkımı' da çok kalabalık bir yuva içerisindeki kişinin ailesine kırgın ve üzüntülü olduğunu gösteriyor.

- 'ÇORAPLAR KİMLİK BELGESİDİR'-

Yazar İsmail Hakkı Acar, araştırmasıyla ilgili AA muhabirine yaptığı açıklamada, en önemli Türk el sanatlarından biri olan dokumaların aynı zamanda Orta Asya'dan çıkarak dünyaya yayılan Türk kimliğinin en belirgin belgeleri olduğunu söyledi.

'Dost başa, düşman ayağa bakar' sözüne de atıfta bulunan Acar, 'Dostlar ayakta bir düşmanlık göremezler. Çünkü çoraplar üzerindeki motifler, çorabı bir giyim eşyası olmaktan çıkararak, bir milletin kültürünü, yapıldığı yörenin özelliklerini, ören kişinin duygularını ve giyen kişinin de konumunu belirten bir işaret olarak kabul edilmiştir' dedi.

Örme çorapların bir kimlik belgesi gibi kişinin evli-bekar, dul ya da çocuklu-çocuksuz olduğunu, evlenmek isteyip istemediğini ve çeşitli ifadeleri anlattığını kaydeden Acar, 'Kısacası, yöremiz kadınları yüzyıllardır dilinin düğümlendiği zamanlarda kelimesiz bir şekilde duygularını anlatmışlardır. Kaynana ve özellikle kaynata yanında çocuğunu kucağına alıp sevemeyen, gelinlik ederek yıllarca hiç konuşmayan bu insanlar duygularını bu şekilde motiflerle ifade etmişlerdir' diye konuştu.

(İSA-OSM) - SİVAS

Haberler