Hangi sektörde faaliyet gösterirse göstersin; üretim yapan veya hizmet sunan tüm işletmelerin sürdürülebilir bir yapıya sahip olabilmesi ve rekabet edebilmesi için detaylı, doğru ve gerçekçi bir maliyet hesaplaması yapması şarttır. Bu çalışmayı gereği gibi yapmayan işletmeler, kârlılıklarını tam anlamıyla ölçmekte zorluk yaşayacaklardır.
Böylece kar elde ediyorum zannedip; zarar eden veya karından kaybeden bir çok işletme hikayesi duymaktayız.
İşletmeler, kuracakları sistemlerle tüm gider kalemlerini doğru şekilde kaydederek ürün ve hizmetlerin maliyetini belirlemelidir. Bazı ürün ve hizmetlerde ön maliyet çalışması yapılarak, ortaya çıkan maliyet piyasa fiyatının üzerinde kalıyorsa üretimden vazgeçilebilir veya maliyet unsurları yeniden gözden geçirilerek rekabetçi bir maliyet oluşturulabilir.
Yıl sonunda tüm gelir ve giderler net olarak belirlendiğinde, gelirlerden giderler çıkarıldığında kalan fark sıfıra yakınsa işletme maliyetlerini doğru belirlemiş demektir. Bu, ürün ve hizmet maliyetine tüm giderlerin doğru şekilde dahil edildiği anlamına gelir. Aradaki artı ya da eksi farklar, maliyet hesaplamasında hatalar olduğunu gösterir.
Ön maliyet ve gerçekleşen maliyet sistemleri mutlaka bir yazılım desteğiyle net olarak belirlenmelidir.
Maliyet Unsurlarının Belirlenmesi
1. Direkt Maliyetler:
Ürün üretimi veya hizmet sunumu için doğrudan gerekli olan hammadde, malzeme, yardımcı malzeme ve direkt işçilikler vb. gibi giderler.
2. Değişken Maliyetler:
Üretim miktarına göre değişen maliyetlerdir. Örneğin; üretim hacmi arttıkça artan enerji, ambalaj, nakliye, işçilik gibi giderler bu gruba girer.
3. Genel Giderler:
Genel üretim giderleri arasında; kira, elektrik, su, ısıtma-soğutma, bakım-onarım, yakıt, vergiler, sigorta primleri, prim ve ikramiye, tazminatlar, pazarlama ve satış giderleri de bu grupta yer alır.
Giderlerin Doğru Dağıtılması
İşletme içerisindeki dolaylı giderlerin ürün ve hizmetlere doğru şekilde dağıtılması maliyetlerin doğruluğu açısından kritik öneme sahiptir. Bu dağıtım hatalı yapılırsa, maliyet hesapları da hatalı çıkar.
İşçilik saatleri, enerji tüketimi, bakım giderleri gibi kalemler gerçekçi dağıtım anahtarlarıyla ürün veya hizmet bazında paylaştırılmalıdır. Örneğin; ayda 100.000 adet çikolata, 500.000 adet sakız ve 10 ton gofret üreten bir işletmede; kira, elektrik, su, yönetim, bakım, pazarlama gibi giderlerin ürün başına düşen payını doğru hesaplamak kolay değildir. Ancak, iyi kurulmuş sistemler ve doğru dağıtım anahtarlarıyla gerçekçi maliyet sonuçlarına ulaşmak mümkündür.
Maliyetlerin Güncellenmesi
Bazı işletmeler maliyet hesaplarını döviz cinsinden yaparak ekonomik dalgalanmalara karşı daha dirençli hale gelir. Özellikle enflasyonist ortamlarda buna daha fazla öner vermek gerekiyor. Örneğin; ceket üreten bir işletmenin, yerli ve yabancı müşterilerine fiyat verirken maliyetleri döviz cinsinden hesaplaması ve işçilik, enerji, lojistik ile dövizdeki değişimleri bu hesaba dahil etmesi doğru bir yaklaşımdır. Bir yıl önceki fiyatlar üzerinden maliyet hesabı yaparak kârlılığı değerlendirmek nasıl yanlışsa, güncel maliyet artışlarını hesaba katmamak da aynı şekilde kârlılığı olumsuz etkiler.
Tüm Maliyetlerin Hesaplanması
Bazı işletmelerde, işletmeye veya sahibine ait gayrimenkulün kirası maliyete dahil edilmez. Benzer şekilde, finansman maliyetleri de göz ardı edilebilmektedir. Oysa işletmenin tüm giderleri (kira, faiz, sigorta, amortisman, finansman maliyeti dahil) ürün veya hizmetin maliyetine yansıtılmalıdır. Ancak bu şekilde gerçek kârlılık ölçülebilir.
Firelerin Hesaplanması
Ürün maliyetlerinin doğru belirlenebilmesi için fire oranlarının hesaplanması da son derece önemlidir. Özellikle yüksek kalite standartlarına sahip markalara üretim yapan işletmelerde, fire oranlarının doğru belirlenmemesi maliyet sonuçlarını ciddi şekilde etkiler. Fire oranları mümkünse otomatik sistem ve yazılımlarla takip edilmelidir. Bu mümkün değilse, manuel olarak da olsa düzenli kayıtlar tutulmalı ve her üretim dönemi sonunda analiz edilmelidir.
Ürün ve hizmet maliyetlerini doğru ve gerçeğe en yakın şekilde hesaplayamayan işletmeler, doğru kararlar alamaz ve rekabet gücünü kaybeder. Gerçekçi maliyet hesaplaması, işletmenin kârlılığını ölçmede, fiyatlandırma stratejilerini belirlemede ve sürdürülebilir bir yapıya ulaşmada en temel unsurdur.
