Lübnanlı Türkmenlerin asırlardır söylediği Türkçe türkü ve maniler unutulmak üzere (3)

Lübnan'ın Bekaa Vadisi'ni yurt edinen Karakoyunlu Türkmenleri, asırlardır kuşaktan kuşağa aktarılan zengin sözlü kültür mirasını korumaya çalışıyor.Karakoyunlu Türkmenleri, uzun yıllar boyunca Suriye ve Lübnan arasındaki bölgelerde kıl çadırlarda göçebe olarak yaşamış. O dönem hayvancılıkla geçimlerini sağlayan Türkmenler, yaklaşık 60 yıl önce ise göçebe hayatını bırakarak Lübnan'ın Bekaa Vadisi'ndeki bölgelere yerleşmiş.Zengin sözlü kültüre sahip Türkmenler, kendilerine has şiveleriyle söyledikleri türkü ve manileri asırlar boyunca kulaktan kulağa aktararak bugünlere taşımış.Ancak günümüzde okullaşmanın ve Lübnanlı Araplarla entegrasyonun artması nedeniyle bu sözlü gelenek yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.Geleneğin son temsilcileriOba olarak adlandırdıkları yerlerde yaşayan Türkmenlerden bazıları, bu türküleri çocuklarına öğretmeye gayret ettiklerini ve kendilerinin bu geleneğin son temsilcileri olabileceğini söylüyor.Konuştukları Türkçeyi "Obaççi" olarak adlandıran Bekaa Vadisi'ndeki Türkmenler, Duris, Şeymiye, Hadidiye, Addus, Nanaiyye ve Meşari Al Kaa olmak üzere 6 farklı yerleşim yerinde yaşıyor.Karakoyunlu aşiretine mensup olduklarını belirten Türkmenler burada 10 bin civarında bir nüfusa sahip. Lübnan'da Bekaa Vadisi dışında yaşayan Türkmenler ise Karakoyunlu aşiretine mensup değil. Diğer bölgelerde yaşayanlar da hesaba katıldığında Lübnan genelindeki Türkmenlerin sayısı 40 ila 50 bini buluyor.Bekaa'daki Karakoyunlu Türkmenlerinin "Obaççi" olarak adlandırdığı Türkçede "Nasılsın? yerine "Nişesin?", "Ne iş yapıyorsun?" yerine "Ne işlersin?", "Kaç yaşındasın?" yerine "Nicar ömrün", "Arap" yerine "Tat", "Arapça" yerine "Tatçili", "Türkçe biliyor musun?" yerine "Oabaççi danışırsın?", "Türkü söylemek" yerine "Türkü yırmak" ifadeleri kullanılıyor.Unutulmaya yüz tutmuş türkü ve maniler kayıt altındaAA ekibi Bekaa'daki Karakoyunlu aşiretinden Türkmenleri evlerinde ziyaret ederek unutulma tehlikesi altındaki türkü ve manilerin bir kısmını kayda aldı.Hadidiye köyünde yaşayan 7 çocuk babası 62 yaşındaki Ammar Kenco, atalarından duyduğu bu türküleri söyleyen son kuşağın temsilcilerinden."Bu türküleri ben unutmam; babamdan duydum, tuttum (ezberledim)." diyen Kenco, şöyle devam etti: "Daha önce hep Obaççi (Türkçe) konuşurduk ama şimdi obaya Arapça girdi. Çocuklardan bazıları var Türkçeyi anlar ama döndüremez (konuşamaz). Eskiden ise büyüklerimizin döneminde obada Arapça bilmez, hep Obaççi (Türkçe) danışırlardı."Kenco, eskiden evlilik yoluyla obalarına Arap bir gelin geldiğinde onun da zamanla Türkçe öğrendiğini aktardı.Türkiye'yi görmek istiyorTürkiye'ye hiç gitmediğini ancak görmeyi çok istediğini belirten Lübnanlı Türkmen, bu arzusunu kendi şivesiyle şöyle dile getirdi: "Bani Allah yol açarsa, halımı iyi ederse, bir hatre Türkiye'ye gidip onnan keri de ölüm. Oruda ölüssem oruya kömün beni dihe iyi."Kenco'nun AA mikrofonuna seslendirdiği türkülerin Lübnanlı Türkmenlerin şivesine uygun yazılışları şöyle: "Dam başından dam ikiYıldız saydım on ikiEllerin urubu geldiHanı sabah yıldızıHarman yeri hış yeriSevdiğim yavaş yeriYüzündeki çıbanlarÖpüş yeri, diş yeriArap evi düzdedirZülüfleri yüzdedirOn iki kız sevdim deDiyi yüreğim (o) kızdadırSen deme ben derimAnana ben derimBaban seni vermezseSeni alır kaçırımZurna çala çalaÇıktım bir (y) üce dalaSeni alıp gidecemKorkiyim baban duyaBen gara atım garaBen gidirim Argal'aYa gellim ya gelmemAğlaya gözü garaEkmek yaptım terredimKapıya çıktım perredim (ferahladım)Görürüm Genco gelirKapıya kurban bağladım"Torunlarına Türkçe türküler öğretiyorBu sözlü geleneğin son temsilcilerinden biri de Duris köyünden 73 yaşındaki Asriye Gorli.Köyün biraz dışındaki evinde iki kızıyla mütevazı bir hayat yaşayan 9 çocuk annesi Asriye teyze, annesini erken yaşta kaybetmiş. Ardından babasının bir daha evlendiğini aktaran Asriye teyze, bildiği tüm Türkçe türküleri üvey annesinden öğrendiğini söyledi.Çocukları ve torunlarının kendi aralarında hala Türkçe konuştuklarını belirten Asriye teyze, eskiden obalarındaki büyükler hariç kimsenin pek Arapça bilmediğini, ancak zamanla Arapçayı öğrendiklerini ifade etti.Torunlarına Türkçe türküleri öğretip öğretmediği şeklindeki soruya, "Öğretiyorum ama gülüyorlar." diye tebessüm ederek cevap veren Asriye teyzenin mırıldandığı manilerden bazıları şöyle: "Ben gidilin yolunaHancer battı golumaSelam salın dostumaBerhem salsın golumaAyadın aya batmazİtleri yavuz yatmazBir gahpe umması varGızından ayrı yatmazGidilim yolca yolcaYolun çiçeği borcaİtin kıznın köpegiBeni batırdı borcaAy gider (y) üce giderKervanlar gece giderSağ göğsünün üstündenYol doğru hacca giderİpliğim taraktadırSevdiğim yıraktadırSağ olsun yırak olsunMuhabbeti yürektedirOturmuş daş üstüneGalemi gaş üstüneOğlan demiş bir öpüşGız demiş baş üstüneGalanın altı yapıKilidi zemzem sapıSeni bana verselerDilensem gapı gapıBu alan da bu alanGözü çıksın dul alanCennette gokusu varGızın elinden gül alanGalanın altı yıldızNere geliysin baldızGitsen de bacın gelsinHindi gelir yukumuz (uykumuz)""Ebemden dedemden öğrendim"Şeymiye köyünden 43 yaşındaki Rafa Ramadan da "Ebemden dedemden öğrendim." dediği Türkçe türküleri seslendiren son kuşaktan.Kendilerine has Türkçesiyle, "Akşamları yanıma yigitler gelir oturruk, sehr ederik, böyle türkü yırarık." ifadelerini kullanan Ramadan, soydaşları ve köylüleri olan Bazan ailesinin evinde toplanan Türkmenlere şu türküleri okudu: "Güllü kemer bellerdeSu sallaniy göllerdeBenim gönüm sendedirSenin göğnün ellerdeGarşıda gavun yeylerDerenin garşı dellerOtursam beyle yesemBu bunu istiy dellerBu gelen kimin gızıDusta giymiş gırmızıKulaksındaki küpeSandım sabah yıldızıHarman yeri hış yeriSevdiğim yavaş yeriYüzündeki hımışlarÖpüş yeri diş yeriCara çala çalaÇıktım bir yüce dalaKorkiyrim düşer öllimSevdiğimi eller alaEmmim oğlu sen misinBir dilim hıyar mısınElindeki gümüş bıçakVurmaya gıyar mısın.""Babalarımız dedelerimizden, onlardan biz öğrendik." dediği bu türküleri şimdi çocuklarına öğretmeye başladığını söyleyen Ramadan, "Evde eşine bu türkülerden hangisini söylüyorsun?" sorusuna gülerek, "Alayını da söylerim." diye cevap verdi.Dillerinde Kıpçak Türkçesi özellikleri daha baskınLübnan Türk ağızları hakkında saha çalışmaları yaparak bu konuda bir kitap ve çok sayıda makale yayımlayan Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Öğretim Üyesi Türkolog Prof. Dr. Özgür Kasım Aydemir, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Lübnan'da homojen tek bir Türkmen ağzından bahsetmenin mümkün olmadığını söyledi.Dil verilerinden anlaşıldığına göre Lübnan'da Türkçenin farklı dil adacıkları bulunduğunu belirten Aydemir, bu doğrultuda Lübnan'daki en eski Türk varlığının Bekaa Vadisi'nde olduğunun söylenebileceğini kaydetti.Bekaa'daki Türkmenler arasında Kıpçak Türkçesi özelliklerinin baskın olduğunu dile getiren Aydemir, Lübnan'ın Akkar ve Trablusşam gibi diğer şehirlerinde bulunan Türkmenlerin ise dil verilerinden hareketle Oğuz olduğunun anlaşıldığını belirtti.Aydemir, Bekaa Vadisi'ndeki Kıpçak asıllı Türkmenler içinde kendilerini "Kagara Koyunlu" olarak adlandıran Karakoyunluların karakteristik Kıpçak dil verilerini ve 950 yıl önce yazılmış Divanu Lügati't-Türk'teki söz varlığını koruduklarını, bunun da Türkçe açısından çok değerli olduğunu vurguladı.Lübnan'da 8. yüzyılda başlayan öncü Türk yerleşiminin Bekaa Vadisi'ne yapıldığını, Türklerin asıl nüfus yoğunluğuna ise Moğol istilasının önünden çekilerek Anadolu'dan gelen Türkmen kafileleri ile ulaştığını belirten Aydemir, "Lübnan'daki Türk varlığının en ihtiyatlı ifadeyle Anadolu'yla eş zamanlı olduğunu söyleyebiliriz." dedi.Akkar ve Trablusşam civarında yaşayan Türkmenlerin dil verilerinin de çok değerli olduğunu kaydeden Aydemir'e göre özellikle Bekaa Vadisi'ndeki Kıpçak özelliği gösteren Türk yerleşimlerinde hala yaşatılan arkaik (eskicil) dil verileri ile sözlü tarihin içeriği "kültürel kimliğin kadim ve nadide verilerini barındıran bir zenginliğe" sahip.Türkolog Aydemir, "Özellikle orta yaş üstü kaynak kişilerden derlenmiş dil özelliklerinden bunu anlıyoruz. Sahadaki sözlü tarih verilerinin kaynakları desteklemesi de kültürel çalışmalar için bir değer ifade ediyor." ifadelerini kullandı.