Haftanın Tarihine Bakış

"Milli sınırlar içinde bulunan vatan parçaları bütündür; birbirinden ayrılamaz. Manda ve himaye kabul edilemez" kararlarının alındığı Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919), uzun süren Amerikan mandası tartışmalarına sahne oldu.

Manda konusu, 4 Eylül 1919'da başlayan Sivas Kongresi'nin, 8 Eylül saat 14. 30'daki dördüncü toplantısında 25 kadar üyenin imzaladığı bir "muhtıra" ile gündeme geldi ve birçok üye söz aldı.

Başkanlık kürsüsünde bulunan Mustafa Kemal, kimseye söz vermeden önce, mandacıların Amerikalı gazeteci Browne kozunu etkisiz kılan kısa bir konuşma yaptı. Mustafa Kemal, kongreye sunulan raporda, Browne'ın elli bin kişilik bir işçi ordusu getireceğini söylediğinin belirtildiğine işaret etti ve aslında Browne'ın "yetkisiz" birisi olduğunu vurgulayarak, şöyle dedi:

"Efendiler, Mr. Browne: 'Ben hiçbir sıfatı resmiye ile görüşmüyorum, tamamıyla hususi bir surette görüşüyorum' diyor ve hatta Amerika'nın mandayı kabul edeceğini değil, belki etmeyeceğini söylüyor! Onun için sözleri Amerika namına değil, kendi namınadır; bu husus nazarı dikkate alınmalıdır. Fazla olarak, Mr. Browne'ın ifadesine nazaran mandanın ne olduğunu kendisi de bilmiyor: 'Manda, siz ne derseniz odur!' diyor... "

Sivas Kongresi'ndeki bu tartışmalarda adı geçen Amerikalı gazeteci, Chicago Daily News gazetesi muhabiri Edgar Louis Browne'ın, Sivas Kongresi'ne gönderilmesine Halide Edip (Adıvar) Hanım önayak olmuştu. Halide Edip, Mustafa Kemal Paşa'ya yazdığı 10 Ağustos 1919 tarihli, Nutuk'ta da yer verilen mektubunda, "Kongreye Amerikalı bir gazeteci göndermeyi bile belki başarabileceğiz" diye yazmıştı.

Browne kozları daha toplantının başında etkisiz kılınan mandacılar, tartışmaları uzattı. Görüşmeler, 9 Eylül günü de sürdü ve Hüseyin Rauf (Orbay) Bey'in "Amerikan Kongresi"ne mektup gönderilerek, bir heyet çağrılması önerisinin kabul edilmesiyle sonuçlandı. Mustafa Kemal, bu mektuba önem vermemiş; manda tartışmalarının bitirilmesi ve Sivas Kongresi'nde tam bağımsızlığa doğru adımların bir an önce atılması için, bunu "Ortalama bir çözüm yolu" olarak görmüştü.

-BELLİ BAŞLI ÖTEKİ OLAYLAR-

5 EYLÜL

1669- Girit, Osmanlı İmparatorluğu'nca ilhak edildi.

1901- National Association of Professional Baseball Leagues (NBA) kuruldu.

1938- Atatürk vasiyetnamesini yazdırdı. Vasiyet, 28 Kasım 1938'de açıldı.

1939- İstanbul müzeleri, II. Dünya Savaşı nedeniyle kapatıldı.

1945- Çok partili düzene geçişin ilk oluşumu Milli Kalkınma Partisi kuruldu.

1950- Üniversite giriş sınavı uygulaması başlatıldı.

1955- İstanbul Sultanahmet'te yeni Adliye Sarayı hizmete açıldı.

1960- Muhammed Ali (Cassius Clay), olimpiyat madalyasını aldı.

1963- 20-21 Mayıs'ta askeri darbe girişiminde bulunan Albay Talat Aydemir,

Ankara 1 Numaralı Sıkıyönetim Mahkemesince idama mahkum edildi.

1972- "Filistinli Kara Eylül Hareketi" militanları, Olimpiyat Oyunları

için Münih'e gelen İsrailli sporculara ateş açtı; bir sporcu öldü, biri

ağır yaralandı, dokuz kişi rehin alındı.

1973- Devlet film arşivinde yangın çıktı; Atatürk'ün tek kopyalı

filmleri yandı.

1973- Dünyanın en uzun kara yolu tüneli, İsviçre'nin St. Gotthard

yöresinde açıldı.

1991- Nelson Mandela, Güney Afrika'da başkan seçildi.

1993- Yazar Samim Kocagöz 77 yaşında öldü.

6 EYLÜL

1422- II. Murat, İstanbul kuşatmasını sona erdirdi.

1566- Kanuni Sultan Süleyman, Zigetvar yakınlarında öldü.

1938- Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu kuruldu.

1955- Atatürk'ün Selanik'te doğduğu evin bombalandığı yolundaki

haber gerekçe gösterilerek başlatılan ve iki gün süren İstanbul

ve İzmir'deki gösteriler, Rumlara yönelik bir tahrip ve yağma

hareketine dönüştü. Bu iki kentte sıkıyönetim ilan edildi.

1960- Türk Milli Güreş Takımı, Roma Olimpiyatları'nda serbest

güreşte 4 altın, 2 gümüş madalya aldı.

1975- Diyarbakır Lice'de deprem: 2 bin 385 kişi öldü.

1977- Yumurtalık'tan dış ülkelere ilk petrol sevkıyatı başladı.

1980- Sovyetler Birliği, Güney Kore Havayolları'na ait

Boeing 747 uçağını düşürdü, 249 kişi öldü.

1980- Spor spikeri ve yazarı Eşref Şefik öldü.

1982- Yazar Azra Erhat 67 yaşında öldü.

1986- İstanbul'daki Neva Şalom Sinagoguna düzenlenen terörist

saldırıda21 Musevi öldü, 4 kişi yaralandı.

1987- Cumhuriyet tarihinin 3. referandumunda, 1982 Anayasası ile

eski siyasetçilere konulan yasak yürürlükten kalktı.

1991- Ressam Fahrünnisa Zeyd, Amman'da öldü.

1992- Sinema sanatçısı Cevat Kurtuluş vefat etti.

1998- Japon sinemasının ustası Akira Kurosawa, 88 yaşında öldü.

2004- İskenderun Körfezi'nde 4 yılı aşkın süredir bekletilen "MV Ulla"

adlı gemi, taşıdığı 2 bin 200 ton "toksik atık" yüküyle battı.

2007- İtalyan tenor Luciano Pavarotti 71 yaşında öldü.

2008- Ermenistan'ın başkenti Erivan'a giden Cumhurbaşkanı Gül, Ermenistan

Cumhurbaşkanı Sarkisyan ile bir araya geldi. (A) Milli Futbol Takımı, Gül

ve Sarkisyan'ın izlediği 19. Dünya Kupası Avrupa elemeleri 5. Grup'taki

ilk maçında, Ermenistan'ı, Tuncay ve Semih'in golleriyle 2-0 yendi.

2010- İrlandalı rock grubu U2, İstanbul Atatürk Olimpiyat

Stadı'nda konser verdi.

7 EYLÜL

1533- İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth, Greenwich'te doğdu.

1822- Portekiz sömürgesi Brezilya bağımsızlığına kavuştu.

1923- İkdam, Akşam, İleri, Tercümanı Hakikat, Tevhidi Efkar, Tanin,

Vatan ve Vakit gazeteleri, dizgici grevi nedeniyle çıkamayınca,

ortaklaşa "Müşterek" gazetesini yayımlamaya başladılar. Müşterek

gazete iki hafta çıktı.

1936- İstanbul ve Ankara radyo şirketleri devletleştirildi.

1936- Harp Okulu, İstanbul'dan Ankara'ya taşındı.

1938- Hatay Devleti Anayasası kabul edildi.

1946- Türkiye'de ilk büyük devalüasyon yapıldı. 1. 83 TL olan

ABD Doları'nın fiyatı, yüzde 54 artırılarak 2. 83 TL'ye çıkarıldı.

1956- BM, Köleliğin, Köle Ticaretinin ve Köleliğe Benzer Kurum ve

Uygulamaların Kaldırılması Ek Sözleşmesi kabul edildi.

1974- Şair Celal Sılay 60 yaşında öldü.

1977- İstanbul'da tüp gaz kuyrukları oluştu.

1982- Esenboğa katliamı sanığı Levon Ekmekçiyan ilk

celsede ölüm cezasına çarptırıldı.

1986- Şili'de Pinochet suikasta uğradı, beş koruması öldü.

1988- Mimar Sedad Hakkı Eldem 80 yaşında vefat etti.

2005- Türk sinemasının jönlerinden Efkan Efekan öldü.

8 EYLÜL

1529- Kanuni Sultan Süleyman Budapeşte'yi fethetti.

1609- Mimar Sedefkar Mehmed Ağa, I. Ahmed'in isteği

üzerine, Sultanahmed Külliyesi'nin inşasına başladı.

Külliye, sekiz yıl sonra tamamlandı ve kullanıma sunuldu.

1862- Osmanlı Devleti ile Büyük Avrupa devletleri arasında

İstanbul Protokolü imzalandı.

1931- Bulgaristan'da yayımlanan "Yüzellilikler"in gazetesi

"Açık Söz" kapatıldı.

1946- Bulgaristan'da referandum sonucu monarşi sona erdi.

1951- 48 BM üyesi ve Japonya arasında resmi barış anlaşması imzalandı.

1952- Ernest Hemingway'in "İhtiyar Adam ve Deniz" adlı romanı basıldı.

1954- SEATO (Güney Asya Paktı) kuruldu.

1968- Balkan Atletizm Yarışmaları'nda maraton dalında

İsmail Akçay birinci, Hüseyin Aktaş ikinci oldu.

1977- İkinci Milliyetçi Cephe hükümetinin "Ekonomik İstikrar

Önlemleri Paketi" açıklandı.

1978- Tiyatro yönetmeni ve sahne tasarımcısı Tarık Levendoğlu,

İstanbul'da öldü.

1982- Ressam Arif Kaptan, İstanbul'da öldü.

2004- Kastamonu'nun Küre ilçesinde Etibank'a ait bakır madeninde,

tünel çalışmaları sırasında kaynak yapılırken gaz sıkışması sonucu

çıkan yangında 19 işçi öldü, 19 işçi yaralandı.

9 EYLÜL

1886- Bern uluslararası kopya hakları (Copyrights) konvansiyonu toplandı.

1921- Sakarya Savaşı'nda Mustafa Kemal Paşa, bazı komutanlarla "düşmanın

mukavemetinin kırıldığı" Polatlı'nın kuzeyindeki Zafertepe'ye gelerek,

Yunanlıların durumunu inceledi.

1922- 30 Ağustos Zaferi'nin kazanılmasının ardından Yunan ordularını

önüne katan Türk orduları İzmir'e girdi.

1923- Halk Fırkası Tüzüğü onaylandı. Böylece CHP'nin kuruluşu

gerçekleştirildi.

1933- İzmir Enternasyonal Fuarı'nın çekirdeğini oluşturan

"9 Eylül Panayırı"nın ilki, Genelkurmay Başkanı Mareşal

Fevzi Çakmak tarafından açıldı.

1971- Boğaziçi Üniversitesi kurulmasına ilişkin kanun kabul edildi.

1974- Keban Baraj ve Hidroelektrik Santrali açıldı.

1976- Çin Halk Cumhuriyeti Lideri Mao Zedung öldü.

1982- Türkiye'nin Burgaz Konsolosluğu İdari Ataşesi Bora

Süelkan, Ermeni teröristlerce öldürüldü.

1984- Sinema yönetmeni ve oyuncusu Yılmaz Güney 47 yaşında Paris'te öldü.

1985- Tiyatro ve sinema oyuncusu Erkan Yücel, trafik kazasında öldü.

1993- İsrail ve Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) birbirlerini

tanımayı kabul etti.

1993- Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) kuruldu.

2008- Pakistan'da, suikasta kurban giden eski başbakanlarından muhalefet

lideri Benazir Butto'nun eşi Ali Asıf Zerdari devlet başkanı oldu.

2009- İstanbul'da yaşanan sel felaketinde 26 kişi hayatını kaybetti.

10 EYLÜL

1623- Sultan Mustafa'nın halledilmesiyle IV. Murat tahta çıktı.

1920- Türkiye Komünist Partisi (TKP) Bakü'de kuruldu.

1921- Sakarya Savaşı'nda Türk karşı taarruzu başlatıldı ve

Duatepe alındı.

1943- İstanbul Kapalıçarşı'da çıkan yangında 200'den fazla dükkan yandı.

1970- ABD'nin Türkiye'de haşhaş ekimini yasaklama önerisi Mecliste

reddedildi.

1974- İstanbul'da Haliç Köprüsü hizmete girdi.

1976- İstanbul'a gelmekte olan İngiliz Havayolları'na ait yolcu uçağı ile

Yugoslav yolcu uçağı Zagreb yakınlarında çarpıştı, 25'i Türk 176 kişi öldü.

1979- Şair Ceyhun Can 39 yaşında öldü.

1981- Picasso'nun Guernica tablosu 40 yıl sonra ABD'den İspanya'ya döndü.

1990- Ebru sanatçısı Mustafa Esat Düzgünman 70 yaşında öldü.

1998- Yardımlarıyla tanınan Semiha Şakir 93 yaşında İstanbul'da öldü.

2009- Şehir içi sabit telefon hizmetlerinin rekabete açılması ve

sabit telefonlarda numara taşınabilirliği uygulaması başladı.

11 EYLÜL

1526- Macaristan'da Budin fethedildi.

1853- Elektrikli telgraf ilk kez kullanıldı.

1855- Osmanlı orduları, müttefikleriyle beraber Sivastopol'a girdi.

1923- Mustafa Kemal, Halk Fırkası Başkanlığına seçildi.

1926- Ankara otomatik telefon işletmesine açıldı.

1944- Türkiye, Mihver devletlerinden gelebilecek sığınmacılara

karşı sınırlarını kapattı.

1948- Pakistan Devlet Başkanı Muhammed Ali Cinnah öldü.

1957- Ankara'da sağanak yağış sele yol açtı; 133 kişi öldü.

1973- Şili'nin sosyalist başkanı Salvador Allende, Augusto

Pinochet önderliğindeki ordu tarafından devrildi. Yönetimi terk

etmeyeceğini bildiren Allende, ordu güçlerince öldürüldü.

1980- Şili'de yapılan referandumda, General Augusto

Pinochet'nin görev süresi sekiz yıl uzatıldı.

1996- Türkiye internet omurgası Turnet açıldı.

2000- Gazeteci ve sanatçı Ergun Köknar İstanbul'da öldü.

2001- New York'un "İkiz Kule" gökdelenlerine yolcu uçaklarıyla

terörist saldırı düzenlendi. Savunma Bakanlığına ait Pentagon'un da

terör saldırısına uğradığı facia yaşandı.

2004- Mısır İskenderiye Patriği Petros, Ortodoks Hristiyanlığın

kutsal bölgesi Aynoraz yakınlarında kazasında öldü. Olay yerinde

dokuz kişinin cesedi bulundu.

2010- Türkiye'de AIDS'e ilk teşhisi koyan ve bu alandaki çalışmalarıyla

bilinen Prof. Dr. Hüseyin Sipahioğlu, 87 yaşında yaşamını yitirdi.

- ANKARA

Politika Güncel Haberler