Dünden bugüne gelgitlerle dolu Fas-İspanya ilişkileri

İspanya Başbakanı Pedro Sanchez'in, 7 Nisan'da Kral 6. Muhammed'in davetlisi olarak Fas'a resmi bir ziyarette bulunmasıyla Fas ile İspanya arasındaki bir yıllık diplomatik kriz de fiilen son buldu.

Rabat ve Madrid arasındaki ilişkiler, İspanya'nın mart ayında Batı Sahra bölgesindeki sorunu çözmeye yönelik Fas'ın özerklik girişimine verdiği desteği açıklamasının ardından yeniden yoluna girdi.

İspanya Başbakanı Sanchez 14 Mart'ta, Fas Kralı'na yazdığı bir mektupta, Rabat yönetiminin Batı Sahra sorununun çözümü için özerklik önerisini "en ciddi" plan olarak kabul ettiğini belirtti.

Sanchez mektubunda, "İspanya, Batı Sahra sorununun Fas için önemini kabul ediyor ve Fas'ın 2007'de sunduğu özerklik planını, anlaşmazlığı çözmek için en ciddi, gerçekçi ve güvenilir temel olarak görüyor." ifadelerini kullandı.

Fas, fiili egemenliği altındaki Batı Sahra bölgesinde genişletilmiş özerklik önerirken, Polisario Cephesi, bu bölgeden gelen mültecilere ev sahipliği yapan Cezayir tarafından desteklenen bir öneri olan, kendi kaderini tayin için referandum çağrısında bulunuyor.

Sanchez'in Rabat ziyareti, iki ülke ilişkilerinde yaşanan bir krizin ardından gerçekleşti. Madrid, geçen yılın nisan ayında Polisario lideri İbrahim Gali'yi Rabat'a haber vermeden "sahte bir kimlikle" ülkeye kabul etmişti.

Gelgitlerle dolu ilişkiler

Tarihçiler, Fas-İspanyol ilişkilerini "karmaşık" olarak niteliyor ve coğrafi yakınlık ve komşuluk nedeniyle de bu ilişkileri, Fas-Fransız veya Fas-Amerikan ilişkilerine kıyasla daha köklü ve tarihi olarak değerlendiriyor.

Dalgalı bir seyir izleyen iki ülke arasındaki ilişkiler, inişli-çıkışlı süreçlerden geçti. Fas'ın İspanya ile ilişkilerini oluşturan en somut ilk tarihi etkileşimi, Endülüs Müslümanlarının en son 1492'de Endülüs şehirlerini terk ederek Fas topraklarına doğru yola çıkmasıyla oldu.

İspanya 1848'de, Melviye Nehri'nin kıyısında, Fas'ın Alboran Denizi'ndeki (Akdeniz) Caferiye (Chafarinas) Adaları'nı işgal ederken, 1859'da da ülkenin kuzeyindeki İspanya kolonisi olan Septe (Ceuta) sınırlarındaki çatışmalar nedeniyle Fas'a savaş ilan etti.

Portekizliler tarafından 1415'te Septe, 1497'de de Melilla, İspanyollar tarafından işgal edildi. Septe, İspanya'nın Portekiz Krallığı'nı ilhak ettiği 1580'e kadar Portekiz işgali altında kaldı.

Fas yönetimi, ülkenin en kuzeyinde yer alan ve hala İspanya'nın kontrolünde olan etrafı dikenli tellerle çevrili Melilla ve Septe kentlerini, İspanya tarafından işgal edilmiş Fas topraklarındaki ileri karakolları olarak değerlendiriyor.

Leyla Adası

Fas askerleri, onlarca yıl önce İngiliz, ardından da İspanyol imparatorlukları tarafından işgal edilmeden önce Fas egemenliğinde olan Atlas Okyanusu'ndaki ıssız Leyla (Perejil) Adası'na 2002 yılında çıkarma yaptı.

Bunun üzerine İspanyol güçleri, Jose Maria Aznar (1996-2004) başbakanlığındaki İspanyol hükümeti döneminde, adaya girdi ve iki ülke arasında çatışmalar ve siyasi gerilim yaşandı.

ABD ara buluculuğuyla söz konusu kriz sona ererken, 2021 yılına kadar iki ülke arasındaki ilişkilerde ciddi krizler yaşanmadı.

Ancak Fas, Sosyalist Jose Luis Zapatero'nun ikinci başbakanlığı döneminde, İspanya Kralı Juan Carlos'un 2007'de Septe ile Melilla kentlerine yaptığı ziyaretin ardından istişareler için Madrid'deki büyükelçisini geri çağırmıştı.

Polisario lideri Gali krizi

Fas-İspanyol ilişkileri, İspanya'nın Polisario Cephesi lideri İbrahim Gali'ye Nisan 2021'de ev sahipliği yapmasıyla bir kez daha gerildi.

Madrid o dönem, "sahte kimlikle" ülkeye giren Gali'ye ev sahipliğini Kovid-19 tedavisi gördüğü yönünde aklamaya çalışsa da Rabat yönetimi "savaş suçu" işlemekle itham ettiği Gali'nin İspanya'da kabul edilmesine sert tepki göstermişti.

Bu kriz, 17-20 Mayıs 2021 tarihleri ??arasında yaklaşık 8 bin düzensiz göçmenin Septe'ye akını ile daha da derinleşti.

Fas Hükümet Sözcüsü Mustafa Baytas, 20 Ocak 2022'de düzenlediği basın toplantısında, "İspanya ile ilişkilerin yeniden kurulmasının çok fazla netliğe ihtiyacı olduğunu" söylemişti.

Sözcü, Kral 6. Muhammed'in, "Halk ve Kral'ın Devrim Bayramı" vesilesiyle yaptığı konuşmasında Rabat ve Madrid arasındaki ilişkilerin öneminden bahsettiğini hatırlatmıştı.

Kral'ın iki yıl önce yaptığı konuşmasında, bazı ülkelerle ilişkilerin düzelmesi için iki önemli referans noktası belirttiğini ifade eden Baytas, bunların; istek ve netlik olduğunu sözlerine eklemişti.

Septe ve Melilla meselesi

Fas ile İspanya arasında yakın zamanda yaşanan krizler, İspanya'nın Gali'ye ev sahipliği yapmasıyla sınırlı değildi.

İki ülke arasındaki ilişkiler her zaman tartışmalı Septe ve Melilla kentleri dosyası nedeniyle zarar gördü. İspanya, bu dosya nedeniyle 22 Aralık 2020'de, Fas'ın Madrid Büyükelçisi Kerime Binyaiş'i dışişleri bakanlığına çağırmıştı.

Bundan üç gün önce de eski Fas Başbakanı Sadeddin el-Osmani bir televizyonda yaptığı açıklamada "Septe ve Melilla dosyasının bir gün açılma olasılığının" olduğunu ifade etmişti.

İspanya resmi ajansı EFE, İspanya Dışişleri Bakanlığının, Fas'ın Madrid Büyükelçisi Binyaiş'i çağırdığını ve "hükümetin tüm ortaklarından İspanya'nın egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı duymasını beklediğini" söylediğini bildirmişti.

Madrid, Binyaiş'ten Osmani'nin söz konusu ifadelerine ilişkin açıklama yapmasını isterken Binyaiş, Rabat'ın iki şehir konusundaki kararlı tutumunu yinelemişti.

Fas, İspanya'nın Septe ve Melilla üzerindeki egemenliğinin meşruiyetini tanımayı reddediyor ve bu iki kenti kendi topraklarının ayrılmaz bir parçası olarak görüyor; Septe ve Melilla'nın iade edilmesi umuduyla İspanya'dan doğrudan müzakereler yürütmesini talep ediyor.

Ekonomi ve güvenlik alanındaki gelişmeler

Tüm bu krizlere rağmen Fas-İspanyol ilişkileri birden fazla düzeyde gelişme göstermeye devam ediyor.

Resmi rakamlar, İspanya'nın, Fas'ta faaliyet gösteren 800'den fazla İspanyol şirketiyle 2012'den bu yana Rabat'ın birincil ticaret ortağı olduğunu gösteriyor.

Güvenlik düzeyinde ise birçok "terör hücresinin" ortak iş birliğiyle çökertilmesi nedeniyle iki ülke, sınır ötesi teröre karşı güven köprüleri kurabildi.

İş birliği, bilgi alışverişi düzeyinden, güvenlik riskleri ve bunlarla mücadele etmek için koordinasyon yolları üzerine bilimsel sempozyumların düzenlenmesi aşamasına geçti.

Öte yandan İspanya'nın Rabat Büyükelçiliği Ekonomi ve Ticaret Ofisi, iki ülke arasındaki ticaret alışverişinin 2021 yılında yaklaşık 180 milyar dirhem (yaklaşık 19,5 milyar dolar) olduğunu açıkladı.

İspanya Çalışma Bakanlığının istatistiklerine göre, İspanya'da 811 bin Faslı ikamet ediyor ve bunların yüzde 44'ü kadınlardan oluşuyor.

Kaynak: AA / Güncel