Fotoğraflarla: İslam Devrimi'nden Önce ve Sonra İranlı Kadınlar

1979 İslam Devrimi, İran'da özellikle kadınların yaşamında köklü değişikliklere yol açtı. Kadınların özellikle nasıl giyindikleri, saçları hep mercek altında oldu. Eski Şah 1930'lu yıllarda peçeyi yasaklamış ve polise kadınların başörtülerini zorla çıkartmaları emri verdi. Ancak 1980'li yılların başında yeni İslami yönetim, tüm kadınların başörtüsü takmasını zorunlu hale getirdi.

İşte, İslam Devrimi'nden önce İranlı kadınlar için yaşamın nasıl olduğunu ve o zamandan bu yana nasıl değiştiğini gösteren fotoğraflar. Devrimden önce 1977'de Tahran Üniversitesi'nde öğrenci olmak: İran'da devrim zamanında da zaten çok sayıda kadın üniversite eğitimi alıyordu, ancak ilerleyen yıllarda üniversiteye giden kadın sayısında büyük bir artış oldu. Bu kısmen, yetkili makamların kırsal kesimdeki muhafazakar aileleri, kızlarının evden uzakta eğitim almasına izin vermeye ikna etmeyi başarmasından kaynaklandı.

1960'lı yıllarda İran'da büyüyen York Üniversitesi Kadın Çalışmaları Profesörü Barones Haleh Afşar, "Kadınların üniversiteye gitmesini engellemeye çalıştılar, ama öyle bir tepki oluştu ki, dönmelerine izin vermek zorunda kaldılar. Bazı eğitimli insanlar İran'ı terk etti ve yetkililer ülkeyi yönetebilmek için hem erkekleri hem de kadınların eğitim görmesi gerektiğini fark ettiler" diyor.

1976'da Tahran'da vitrinlere bakmak: Devrimden önce çok daha fazla sayıda kadın, dar kot pantolonlar, mini etekler ve kısa kollu bluzlar da dahil Batı tarzı kıyafetler giyiyordu. Prof. Afşar "Ayakkabılar değişmedi ve ayakkabı tutkusu hala hepimizin içinde. İranlı kadınlar dünyadaki kadınlardan farklı değil. Çıkıp, alışveriş yapmak kadınlar için günlük stresten kurtulma aracı" diyor.

1976'da Tahran'da Cuma pikniği: İran'da tatil günü olan Cuma günleri aileler ve arkadaşlar bir araya geliyor. Prof. Afşar "Piknikler, İran kültürünün önemli bir parçası ve orta sınıflar arasında gözde bir etkinlik. Bu, devrimden beri değişmedi. Bugünlerde farklı olan, birlikte oturan kadınlar ve erkekler çevrelerine çok daha fazla dikkat ediyor ve çevreyle etkileşimlerinde daha ihtiyatlı davranıyorlar" diyor.

1977'de Tahran'da bir bayan kuaförü: Prof. Afşar "Bu artık İran'da göremeyeceğiniz bir sahne. Bayan kuaförleri devrimden sonra da varlıklarını sürdürdü. Bugünlerde bir bayan kuaföründe erkek göremezsiniz ve kadınlar kapıdan dışarı adım atar atmaz kapanmaları gerektiğini bilir. Bazıları kendi evlerinde, erkek ve kadınların karışık olduğu gizli kuaförler işletiyor olabilir" diyor.

1971'de Şah'ın etrafını saran korumalar: Fars monarşisin 2500'üncü yılını kutlamak için verilen dev partide bir kadın, Şah Muhammed Rıza Pehlevi'ye (en sağda) yaklaşıyor. Kutlamalardaki savurganlık, Şah'ın solcu ve din adamı muhalifleri tarafından kınanmıştı. Prof. Afşar "Şah artık bu dönemde zaten pek hoşlanılmayan bir lliderdi ve bu aşırılık ve savurganlık görüntüsü, sekiz yıl sonraki devrime giden olaylara katkıda bulunmuş olabilir" diyor.

1976'da Tahran'da karlı bir sokakta yürümek: Prof. Afşar "Kadınların İran sokaklarında yürümesine engel olamazsınız. Ama bugün bunu göremezsiniz, küpeleri ve makyajı açıkça görülüyor. İran'da kadınlar için 'haya' konsepti var. Kadınlar bugünlerde sokaklarda büyük ihtimalle dizlere kadar gelen bir pardösü ve başörtüyle dolaşıyorlar" Devrimden sonra

1979'da kadınların başörtüsüne karşı protestosu: İran'ın yeni lideri Ayetullah Ruhullah Humeyni, iktidara gelmesinden kısa süre sonra, dini ya da milliyeti ne olursa olsun bütün kadınların başörtüsü takması gerektiğine karar verdi. 8 Mart Uluslararası Kadınlar Günü'nde toplumun tüm kesimlerinden kadınlar bu karara karşı protesto gösterisi düzenledi.

1979'da Tahran'daki ABD Büyükelçiliği önündeki protesto: Devrimci öğrenciler ABD Büyükelçiliği'ndeki onlarca kişiyi rehin alırken, dışarıda da binlerce kişi ABD aleyhine eylemler yaptı. Prof Afşar "O dönemde İran'da, ABD'ye karşı mutlak nefretin birleştirdiği farklı tipte insanları görmek normaldi. Amkerikalılar ve İngilizler'in İran'a nüfuz etmeye ve petrolünü almaya çalışma anlamında uzun bir geçmişleri var. Dolayısıylaş, ABD ve İngiltere'ye karşı güvensizliğin kökleri derinde." diyor.

1980'de Cuma namazına giden aile: Prof. Afşar "Cuma namazları inananların ve muhalif olarak damgalanmak istenmeyen İslami hükümet destekçilerinin çıkıp, bir araya gelme zamanıdır, bir dayanışma anıdır" diyor ve ekliyor: "Ama yine de erkek egemendir. Erkekler ve kadınlar aynı yere giremez ve kadınlar erkeklerden uzakta namaz kılar" diyor.

1986'da Tahran'da bir gelinlik mağazası: Prof. Afşar "Vitrindeki gelinliklerin hepsi Batı tarzı. İranlı kadınlar kapalı kapılar ardında olduğu sürece istediklerini giyiyorlar. Düğünler ve partilerde kadın ve erkeklerin ayrı olması gerekiyor. Dolayısıyla, hepsi kadın olan konukların önünde ne giydiğiniz çok önemli değil. Ama karışık partiler hala devam ediyor. Bazıları kapıda durması için korumalar tutuyor, bazılarıysa görmezden gelmeleri için polise rüşvet veriyor." diyor.

2005'te Tahran'da yürümek: Tahran'da kadınların hepsi çarşaf giymiyor. Bazıları iyice gevşetilmiş başörtüler ve pardösülerle dolaşıyor. Prof. Afşar "Asıl soru, başörtünüzü ne kadar geriye ittiğiniz. Kadınların kendi küçük direniş eylemleri var ve sık sık başörtülerini mümkün olduğunca geriye itiyorlar." diyor.

2005'te Hazar Denizi sahili: İranlı kadınların kamusal alanda mayoyla denize girmesi yasak. Prof Afşar "Kadın ve erkeklerin birlikte yüzmemesi gerekiyor. Ama bir tekne kiralayıp denize açılarak, yan yana yüzüp bu yasağı da aşıyorlar." diyor.

2006'da Tahran'da başörtüsüne destek gösterisi: Devrimden 25 yıldan uzun bir süre sonra, kurulu düzendeki muhafazakar kanadı destekleyen kadınlar, yetkililerin başörtüsü yasasını yeterince sıkı uygulamamasını protesto etti. Burada küçük kız dışındaki herkes çarşaflı.

2008'de Tahran'daki bir alışveriş merkezinden futbol izlemek: Kadınların, erkeklerin oynadığı futbol maçlarını izlemesinin resmen hiç yasaklanmamış olmasına karşın, kadınların stadlara girmesi engelleniyor. Bunu deneyenlerin gözaltına alındığı da oldu. Devrimden önce, kadınlar spor etkinliklerine katılabiliyordu.