Finansal piyasalarda 2020 böyle geçti (4)

Finansal piyasalarda yılın son çeyreğinde özellikle ABD ve Avrupa'da yeni tip koronavirüs (Kovid-19) vaka sayısındaki artış kapsamında kısıtlama tedbirlerine yeniden başvurulmasının ekonomik etkilerine ilişkin endişeler ve ABD'de başkanlık seçimleri fiyatlanırken, yurt içinde değişen ekonomi yönetimi ve sonrasında arka arkaya gelen hamlelerin yansımaları takip edildi.

Yılın son çeyreğinde ABD'de başkanlık seçimleri gündemin ilk sıralarına yerleşirken, teşvik paketi büyüklüğüne ilişkin Demokratlar ve Cumhuriyetçiler arasındaki anlaşmazlık pay piyasalarındaki volatilitenin temel kaynağı oldu.

Bu süreçte ABD ve Avrupa'da Kovid-19 kaynaklı can kayıpları artarken, bu durum kısıtlama tedbirlerine yeniden başvurulmasını zorunlu kıldı. Bir tarafta salgında ikinci dalga endişeleri, diğer tarafta aşı çalışmalarına ilişkin pozitif haber akışının fiyatlanmasıyla yön bulmakta zorlanan piyasalarda, ABD'nin İran ve Çin ile arasındaki gerilimin tırmanması risk algısını artırdı.

Halihazırda düşük faiz oranı ve sınırsız teşviklerle piyasalara likidite sağlayan ABD Merkez Bankası (Fed), yılın 3. çeyreğinde aldığı kararlarla Kovid-19 desteklerinin süresini uzattı. ABD Hazine Bakanı Steven Mnuchin ise çıkmaza giren teşvik paketleri konusunda son olarak 916 milyar dolarlık bir teklif sunduklarını bildirdi.

Artan vaka sayıları karşısında çıkmaza giren Avrupa tarafında, Avrupa Birliği (AB) üyesi ülke liderleri, 1,8 trilyon avroluk bütçe ve kurtarma paketinde uzlaştı. Avrupa Merkez Bankası (ECB) ise son toplantısında Pandemi Acil Varlık Alım Programı'nın toplam büyüklüğünü 500 milyar avro artırarak 1,85 trilyon avroya yükseltti, programın süresini Mart 2022'ye kadar uzattı.

Yılın 3. çeyreğinde, İngiltere, Kanada ve ABD Pfizer ile BioNTech'in geliştirdiği Kovid-19 aşısının kullanımını onayladı.

Aşıyla ilgili olumlu haberlere rağmen ülke ekonomilerinde artan kırılganlıklara işaret eden uluslararası kurum ve kuruluşlar, daralma beklentilerini de revize etti. Bu yıla ilişkin küresel daralma beklentisini OECD yüzde 4,5'ten yüzde 4,2'ye, IMF ise yüzde 5,2'den yüzde 4,4'e güncelledi.

Türkiye'de piyasalar

Yurt içinde yılın son çeyreği oldukça hareketli geçerken, bu dönemin en önemli gelişmesi ekonomi yönetimindeki değişiklik oldu.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), yılın son çeyreğindeki ilk toplantısında, piyasadaki faiz artırımı beklentilerine karşın politika faizini yüzde 10,25 düzeyinde sabit tuttu, para politikası operasyonel çerçevesinde ise değişikliğe giderek borç verme faiz oranı ile gecelik borç verme faiz oranı arasındaki farkı 300 baz puan olarak belirledi.

Kasım ayının başında Murat Uysal, TCMB Başkanlığı görevinden alınarak, yerine Naci Ağbal atandı. Akabinde, Hazine ve Maliye Bakanlığı görevine de Lütfi Elvan getirildi.

Başkan Ağbal, göreve gelmesinin hemen ardından yaptığı sözlü yönlendirme ile fiyat istikrarı temel amacı doğrultusunda tüm politika araçlarını kararlılıkla kullanacaklarını, ilk toplantıya kadar durum değerlendirmesi yapacaklarını bildirerek, piyasadaki ara toplantı beklentilerini ortadan kaldırdı. TCMB, açıklamanın ardından ilk toplantıda, politika faizini 475 baz puan artırarak yüzde 15'e yükseltti, para politikasında da sadeleşmeye giderek tek faiz politikasına geçti.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), normalleşme adımları kapsamında, bankaların yurt dışı yerleşiklerle TL işlemlerinde esnemeye devam ederken, Aktif Rasyosu (AR) hesaplanmasına son verdi. Kamu bankaları da KOBİ'lere yönelik 100 bin liraya kadar kredi desteğini hayata geçirdi.

Öte yandan Türkiye Varlık Fonu (TVF) ve Katar Yatırım Otoritesi (QIA) arasında, Borsa İstanbul'un yüzde 10'luk payının QIA'ya devrini içeren işlem tamamlandı.

Bu gelişmelerle Borsa İstanbul'da BIST 100 endeksi, ekim başından 14 Aralık'a kadar geçen sürede yüzde 21,8 artış kaydetti ve 1.394,58 puanla yılın en yüksek seviyesini gördü.

Öte yandan BIST 100 endeksi 55,4 milyar lira, Pay Vadeli İşlem Sözleşmeleri'nde de 11,6 milyar lira ile işlem hacmi rekoru kırıldı.

Bu dönemde dolar/TL ise 8,5832 ile tarihi zirvesini görmesine karşın, ekonomide yeni dönem adımlarıyla 7,5160 seviyelerine kadar geriledi. Türkiye'de uzun vadeli tahvil faizleri yüzde 13,2'den yüzde 11,8'lere kadar düştü. Altının onsunun yüzde 3 civarında düşüş yaşadığı bu süreçte, gram altın 540,7 lirayla tarihi zirvesini görse de yapılan açıklamalarla 462 liraya kadar düştü.

Yılın son çeyreğinde öne çıkan gelişmeler şöyle:

1 Ekim:

IMF yetkilileri, Kovid-19 salgınının borç seviyelerini yeni zirvelere taşıdığını, devletlerin borçlarının yapılandırılmasında reforma ihtiyaç olduğu konusunda uyarıda bulundu.

Fed, ülkenin en büyük bankalarının hisse geri alımı ve temettü ödemeleri yapmalarına yönelik kısıtlamaları yıl sonuna kadar, bölgesel Fed şubeleri tarafından teminatlı ve teminatsız verilen gün içi kredinin kullanılabilirliğini artıran uygulamaları 31 Mart 2021'ye kadar uzattı.

3 Ekim:

Enflasyon eylülde aylık yüzde 0,97 ve yıllık yüzde 11,75 arttı.

6 Ekim:

Trump, teşvik paketine yönelik müzakereleri durdurma talimatı verdi.

IMF, düşük gelirli 28 ülkeye acil borç servisi yardımını 6 ay daha uzattı.

7 Ekim:

Dünya Bankası raporunda, Kovid-19 salgınının 2021'e kadar 150 milyona yakın insanı aşırı yoksulluğa sürükleyebileceği bildirildi.

SPK'da başkan vekilliğine Talat Ulussever'in yerine Taha Meli Arvas atandı.SPK İkinci Başkanı Yavuz Koç'un görevine devam etmesi kararlaştırılırken, kurulun başkan yardımcılığı görevini yürüten Yusuf Kaya üyeliğe getirildi.

10 Ekim:

Çin ekonomisi üçüncü çeyrekte yüzde 4,9 büyüdü.

12 Ekim:

Cari işlemler hesabı ağustosta 4 milyar 631 milyon dolar açık verirken, 12 aylık cari işlemler açığı 23 milyar 203 milyon dolar oldu.

Türkiye'de işsizlik oranı, temmuzda geçen yılın aynı ayına göre 0,5 puanlık azalışla yüzde 13,4 oldu.

13 Ekim:

IMF, küresel ekonomi için 2020 daralma beklentisini yüzde 5,2'den yüzde 4,4'e, 2021 büyüme öngörüsünü ise yüzde 5,4'ten yüzde 5,2'e revize etti. Bu yıla ilişkin daralma öngörüsünü ABD için yüzde 8'den yüzde 4,3'e, Avro Bölgesi için yüzde 10,2'den yüzde 8,3'e güncelleyen Fon, Çin'e dair büyüme beklentisini ise yüzde 1'den yüzde 1,9'a yükseltti.

Sanayi üretimi ağustosta yıllık yüzde 10,4 ve aylık yüzde 3,4 arttı.

14 Ekim:

IMF, Kovid-19'un sebep olduğu ekonomik kriz nedeniyle bu yıl küresel kamu borcunun GSYH'ye oranının yüzde 100'e yaklaşarak rekor kıracağı öngörüsünde bulundu.

Dünya Bankası İcra Direktörleri Kurulu, gelişmekte olan ülkelerde Kovid-19 aşılarının, testlerinin ve tedavilerinin satın alınması ile dağıtımını finanse etmek amacıyla 12 milyar dolarlık kaynağı onayladı.

16 Ekim:

Türkiye Bankalar Birliği, salgının etkilerinin azaltılmasını desteklemek amacıyla Turizm Destek Paketi Uygulamasına başlanacağını bildirdi.

17 Ekim:

Moody's, İngiltere'nin kredi notunu "Aa2"den "Aa3"e düşürdü, görünümünü "durağan" olarak belirledi.

21 Ekim:

IMF, Asya ve Pasifik Bölgesi ekonomisine yönelik daralma tahminini 0,6 puan daha düşürerek yüzde 2,2'ye revize etti.

22 Ekim:

TCMB, politika faizini yüzde 10,25 düzeyinde sabit tutarken, para politikası operasyonel çerçevesinde değişikliğe giderek GLP faiz oranı ile gecelik borç verme faiz oranı arasındaki farkı 300 baz puan olarak belirledi.

Dünya Bankası, Kovid-19 salgınının en çok enerji fiyatları üzerinde etkili olduğunu belirterek, petrol, doğal gaz ve kömürün oluşturduğu enerji emtialarının fiyat endeksinde bu yıl yüzde 32,7'lik azalış olmasının beklendiğini bildirdi.

26 Ekim:

BDDK, Aktif Rasyosu hesaplanmasında güncellemeye gitti.

Kamu bankaları, KOBİ'lere yönelik 100 bin liraya kadar Mikro İşletmeler Destek Paket'ini hayata geçirdiğini duyurdu.

28 Ekim:

TCMB'nin yılın son enflasyon Raporu'nda, "Enflasyonun, yüzde 70 olasılıkla, 2020 sonunda yüzde 11,1 ile yüzde 13,1 aralığında (orta noktası yüzde 12,1), 2021 sonunda ise yüzde 7,1 ile yüzde 11,7 aralığında (orta noktası yüzde 9,4) gerçekleşeceği öngörülmektedir." denildi.

29 Ekim:

ECB, faiz oranlarında ve Pandemi Acil Varlık Alım Programı'nın boyutunda değişikliğe gitmezken, aralık ayında değişiklik sinyali verdi.

ABD ekonomisi, üçüncü çeyrekte yıllıklandırılmış bazda yüzde 33,1 ile rekor seviyede büyüdü.

BoJ, faizlerde ve para politikasında değişikliğe gitmezken, 2020 mali yılına ilişkin daralma beklentisini yüzde 4,7'den yüzde 5,5'e, enflasyon tahminini yüzde eksi 0,5'ten yüzde eksi 0,6'ya çekti.

30 Ekim:

İhracat eylülde yıllık bazda yüzde 4,8 artışla 16 milyar 9 milyon dolar, ithalat yüzde 23 yükselişle 20 milyar 837 milyon dolar oldu. Yılın 9 ayında ise ihracat 118,3 milyar dolar, ithalat 156,2 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti.

Fed, salgınının ekonomik etkilerini hafifletmek amacıyla uygulamaya koyduğu küçük ve orta ölçekli işletmelere yönelik kredi programında, minimum kredi ölçeğini 250 bin dolardan 100 bin dolara düşürdü.

31 Ekim:

TCMB, kredi kartı işlemlerinde uygulanacak azami faiz oranlarının hesaplama yöntemini değiştirdi.

2 Kasım:

TCMB, likidite yönetimi kapsamında atılan sıkılaştırma adımları çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası'nda bankaların borç alabilme limitlerini sıfırladı, APİ kapsamında TL cinsi kira sertifikaları karşılığında kotasyon yöntemiyle gerçekleştirilen gecelik vadeli repo işlemlerini durdurdu.

3 Kasım:

Enflasyon ekimde aylık yüzde 2,13 ve yıllık yüzde 11,89 arttı.

5 Kasım:

Dünya Bankası Grubu ve IMF, Kovid-19 salgını nedeniyle Ekim 2021'de Fas'ın Marakeş kentinde yapılması planlanan yıllık toplantılarının 2022'ye ertelendiğini duyurdu.

Fed, politika faizini değiştirmeyerek yüzde 0-0,25 aralığında sabit bıraktı.

6 Kasım:

Gram altın 540,7 lira ile yılın en yüksek seviyesini gördü.

Dolar/TL 8,5832 ile yılın en yüksek seviyesini gördü.

7 Kasım:

Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile TCMB Başkanı Murat Uysal görevinden alınarak, yerine Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanı Naci Ağbal atandı.

ABD'de 3 Kasım'da yapılan 59. başkanlık seçimlerini Demokrat aday Joe Biden kazandı.

9 Kasım:

TCMB Başkanı Ağbal, yaptığı yazılı açıklamada, "Merkez Bankası olarak temel amacımız fiyat istikrarını sağlamak ve sürdürmektir. Fiyat istikrarı temel amacı doğrultusunda tüm politika araçları kararlılıkla kullanılacaktır. Para politikasında, şeffaflık, hesap verebilirlik ve öngörülebilirlik ilkeleri çerçevesinde iletişim güçlendirilecektir. 19 Kasım PPK toplantısına kadar mevcut durum ve beklentiler gözden geçirilip, gelişmeler de yakından takip edilerek; oluşacak veri ve değerlendirmeler ışığında gerekli politika kararları alınacaktır." ifadelerini kullandı.

Moody's, Kovid-19 salgınının etkileri ve yavaş ekonomik toparlanmanın kredi ortamını şekillendireceğini belirterek, küresel kredi koşullarının Kovid-19 krizinde sağlanan benzeri görülmemiş mali ve para politikası desteğiyle 2021'de genel olarak iyileşeceğini bildirdi.

10 Kasım:

Cumhurbaşkanı Kararı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı görevine Lütfi Elvan atandı.

İşsizlik oranı ağustosta 0,8 puan azalarak yüzde 13,2'ye geriledi.

11 Kasım:

Ödemeler dengesi eylülde 2 milyar 364 milyon dolar açık verirken, 12 aylık cari açık 27 milyar 539 milyon dolar oldu.

BDDK, bankaların yurt dışı yerleşiklerle yapılan vadede TL satım yönünde gerçekleştirecekleri para swapı, forward, opsiyon ve diğer türev işlem tutarları toplamının bankaların en son hesaplanan yasal özkaynaklarına oranı vadesine 7 gün kalan işlemler için yüzde 2'den yüzde 5'e yükseltildi. Söz konusu oran, vadesine 30 gün kalan işlemler için yüzde 5'ten yüzde 10'a, vadesine 1 yıl kalan işlemler için yüzde 20'den yüzde 30'a çıkarıldı.

12 Kasım:

TCMB, vatandaşların farklı bankalardaki hesapları arasındaki para transferlerini saniyeler içerisinde, 7 gün 24 saat gerçekleştirebilecekleri Fonların Anlık ve Sürekli Transferi (FAST) ödeme sistemini hizmete açtı.

Borsa İstanbul, Swap Piyasası bünyesinde Kıymetli Madenler Swap Pazarı kurulmasına karar verdi.

13 Kasım:

Sanayi üretimi eylülde yıllık yüzde 8,1 ve aylık yüzde 1,7 arttı.

Moody's, küresel ekonomik toparlanmanın Avrupa ve ABD'de artan Kovid-19 vakalarının tehdidi altında olduğunu belirterek, G20 ekonomilerinin bu yıl yüzde 3,8 daralacağını öngördü.

16 Kasım:

IMF, 2020 mali yılında 83 ülkeye 165 milyar dolarlık finansal destek sağladı.

19 Kasım:

Merkez Bankası, politika faizini 475 baz puanlık artışla yüzde 10,25'ten yüzde 15'e yükseltti. Banka ayrıca, para politikasında sadeleşmeye giderek fonlamanın bir hafta vadeli repo faiz oranı üzerinden yapılacağını bildirdi.

Borsa İstanbul'da BIST 100 endeksi 55,4 milyar lira, Pay Vadeli İşlem Sözleşmeleri'nde de 11,6 milyar lira ile işlem hacmi rekoru kırıldı.

20 Kasım:

ABD Hazine Bakanı Steven Mnuchin, Fed'in Kovid-19 salgınının ekonomik etkilerine karşı uygulamaya koyulan kredi programları kapsamında kullanılmayan 455 milyar dolarlık fonun iade edilmesini istedi.

24 Kasım:

BDDK, Aktif Rasyosu hesaplanmasına son verirken, buna ilişkin tüm kararların 31 Aralık itibarıyla yürürlükten kaldırılacağını bildirdi.

26 Kasım:

Türkiye Varlık Fonu (TVF) ve Katar Yatırım Otoritesi (QIA) arasında Borsa İstanbul'un yüzde 10'luk payının QIA'ya devri için imzalar atıldı. Bu gelişme sonrası TVF'nin elinde bulunan Borsa İstanbul pay oranı yüzde 80,6'ya geriledi.

27 Kasım:

TCMB, parasal aktarım mekanizmasının etkinliğini artırmak için sade bir zorunlu karşılık sistemine geçilmesine karar verdi. Banka bu kapsamda, reel kredi büyümesine göre farklılaşan zorunlu karşılık ve faiz/nema oranları uygulamasını yürürlükten kaldırdı. TL cinsinden zorunlu karşılıklara ödenen faiz/nema oranını tüm sektör için yüzde 12 olarak belirleyen banka, dolar cinsinden mevduat/katılım fonu yükümlülükleri için tesis edilen zorunlu karşılıklara yüzde 1,25 olarak uygulanan komisyon oranını sıfıra indirdi.

30 Kasım:

Türkiye ekonomisi, yeni tip koronavirüs salgınının etkilerine rağmen yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 6,7 büyüdü. Bu dönemde GSYH, cari fiyatlarla yüzde 22,6 artarak 1 trilyon 419,5 milyar liraya ulaştı.

BDDK, bankaların, yurt dışında yerleşik finansal kuruluşlara yapacakları TL işlemlerinin öz kaynaklara oranına ilişkin sınırı yüzde 0,5'ten yüzde 2,5'e yükseltti.

İhracat ekimde yıllık bazda yüzde 5,6 artışla 17 milyar 329 milyon dolar, ithalat yüzde 8,4 yükselişle 19 milyar 703 milyon dolar oldu. Yılın 10 ayında ise ihracat 135,6 milyar dolar, ithalat 175,9 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti.

Türkiye Varlık Fonu (TVF) ve Katar Yatırım Otoritesi (QIA) arasında, Borsa İstanbul'un yüzde 10'luk payının QIA'ya devrini içeren işlem tamamlandı. Devir işleminde Borsa İstanbul'un yüzde 10'luk payı 200 milyon dolar olarak belirlendi.

1 Aralık:

OECD, 2020 küresel daralma beklentisini yüzde 4,5'ten yüzde 4,2'ye revize etti. Bu yıla ilişkin küçülme beklentisini, Türkiye için yüzde 2,9'dan yüzde 1,3'e, ABD için yüzde 3,8'den yüzde 3,7'ye, Avro Bölgesi için yüzde 7,9'dan yüzde 7,5'e revize eden kuruluş, Çin'in 2020'de yüzde 1,8 büyüyeceği öngörüsünü korudu.

3 Aralık:

Enflasyon kasımda aylık yüzde 2,30 ve yıllık yüzde 14,03 arttı.

Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC), gelecek yıl ocak ayı için günlük petrol üretimini 500 bin varil artırma kararı aldı.

8 Aralık:

Türk bilim insanı Prof. Dr. Uğur Şahin'in kurucu ortağı olduğu Alman biyoteknoloji firması BioNTech'in Amerikan ilaç şirketi Pfizer ile geliştirdiği Kovid-19 aşısının İngiltere'de yaygın kullanımına başlanırken, aşı ilk kez 90 yaşındaki bir kadına yapıldı.

10 Aralık:

İngiltere ve Kanada'nın ardından ABD Gıda ve İlaç Dairesi uzmanlar kurulu da Amerikan ilaç şirketi Pfizer ile BioNTech'in geliştirdiği Kovid-19 aşısının kullanımını onayladı.

ECB, faiz oranlarında değişikliğe gitmezken, Pandemi Acil Varlık Alım Programı'nın toplam büyüklüğünü 500 milyar avro artırarak 1,85 trilyon avroya yükseltti, programın Mart 2022'ye kadar devam edeceğini bildirdi.

ECB Başkanı Christine Lagarde, ekonominin aşı beklentilerine rağmen baskı altında olduğunu belirterek, "Salgın, hem genel halk sağlığı, hem de Avro Bölgesi ekonomisi ve küresel ekonomi için ciddi riskler oluşturmaya devam ediyor. Avrupa Birliği Kurtarma Paketi gecikme olmadan operasyonel hale gelmeli." dedi.

AB üyesi ülke liderleri, 1,8 trilyon avroluk bütçe ve kurtarma paketinde uzlaştı.

14 Aralık:

Sanayi üretim endeksi, ekimde aylık bazda yüzde 1,1, yıllık bazda yüzde 10,2 yükseldi.

ABD, 13 yıl önce kaybolan eski FBI ajanı Levinson ile ilgili 2 İranlı yetkiliye yaptırım kararı aldı.

15 Aralık:

BIST 100 endeksi 1.397,94 puanla yılın en yüksek seviyesini gördü.

(Bitti)

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Amerika Birleşik Devletleri Ekonomi Haberler