Sanayi Kentinin Tarihi Camileri Zamana Direniyor

METİN GİRGİN - Kocaeli'de, Osmanlı döneminde inşa edilen mimarisi ile göz kamaştıran görkemli camiler, farklı zamanlarda deprem ve yangınlara rağmen ayakta kalarak, günümüze kadar ulaşmayı başardı.

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunca tescillenmiş, Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan bu yana zengin tarihi dokuya sahip olan 46 cami, külliye, mescit, medrese, türbe, hazire ve benzeri yapı, restorasyon çalışmalarıyla birlikte günümüzde hala hizmet vermeye devam ediliyor.

Osmanlı döneminin ilk yıllarında Kocaeli'de yapılan camiler, şehrin tarihi dokusuna ayrı bir güzellik ve zenginlik katıyor.

İzmit ilçesinde 14. yüzyıla ait, Orhan Gazi döneminin önemli yapılarından biri olan ve halk arasında "Orhan Cami" olarak adlandırılan Gazi Süleyman Paşa Camisi, kentin ayakta kalan en erken tarihli Osmanlı yapısı özelliğini taşıyor.

Gebze'de, 1523 yılında inşa edilen Çoban Mustafa Paşa Camisi ve Külliyesi, 1571'de Mimar Sinan tarafından yapılan Mehmed Bey (Fevziye) Camisi ile 1579 yılında yine Mimar Sinan tarafından yapılan, halk arasında Yeni Cuma Camisi olarak adlandırılan Pertev Mehmed Paşa Camisi ve Külliyesi, Kocaeli'nin tanınan başlıca en eski ve en önemli tarihi camileri arasında yer alıyor.

Dilovası'nda, 17 Ağustos 1999 Marmara depreminde ağır hasar nedeniyle ibadete kapatılan 200 yıllık Seyyid Hacı Veliyüddin Ağa Camisi, Kocaeli Büyükşehir Belediyesince restore edilerek, ibadete açıldı. Cami, 2 asır sonra ilk defa restorasyondan geçen yapı özelliğini taşıyor.

Kocaeli'de, erken ve son Osmanlı dönemine ait başlıca cami ve külliyeler şunlar:

Gazi Süleyman Paşa Camisi

Halk arasında Orhan Camisi olarak bilinen Gazi Süleyman Paşa Camisi, İzmit'e hakim bir tepede, Orhan Mahallesi'nde bulunuyor. İkinci Osmanlı padişahı Orhan Bey'in oğlu, bir dönem Kocaeli Valisi olarak da görev yapan Gazi Süleyman Paşa tarafından 1332 yılında yaptırılan cami, kentteki Türk dönemine ait en eski yapıdır.

-  682 yıllık "kılıçla hutbe" okuma geleneği

Cami, inşaa edildikten sonra "Fetih geleneği"ne göre kılıçla hutbe okutulmuş ve o tarihten günümüze kadar 682 yıldır, bayram ve cuma namazı hutbelerine kılıçla çıkma geleneği devam etmektedir.

Gazi Süleyman Paşa Camisi, 1843, 1947, 1967, 1969, 2004, 2007 yıllarında onarımdan geçirilerek, yapısını günümüze kadar korudu.

Bugünkü son mimari hali ise, 1843 yılı sonrası Sultan Abdülmecid'in emriyle gerçekleştirilen onarımda şekillendi. Hünkar mahfili, son cemaat yeri, kadınlar mahfili, kubbe, minber ve vaaz kürsüsü, onarım sonrası caminin yapısına eklendi. Sultan Abdülmecid'in de zaman zaman camiyi ziyaret ettiği rivayet ediliyor.

Padişah mahfilli cami

Beden duvarları kagir tarzda yapılan Gazi Süleyman Paşa Camisi, kuzeybatı-güneydoğu istikametinde dikdörtgen plana sahiptir. Caminin esas ibadet yeri olan harim kısmı, yapının en eski bölümünü oluşturuyor.

Caminin giriş kapısı üzerinde dikdörtgen planlı harimin kıble yönü duvarında mihrap ve minber, kuzeydoğu duvarında vaaz kürsüsü bulunurken, harim kısmının ortasında ise ahşap bir kubbeye yer alıyor.

Kadınlar ve hünkar mahfili iki bölümden oluşan camide, hünkar mahfilinin kadınlar mahfiline bitişik kısmı, padişahın ibadet etmek için kullandığı, diğer kısmıysa dinlenmek ve diğer ihtiyaçlarını gidermek için kullandığı mekan olarak tasarlanmış.

Gazi Süleyman Paşa Camisi'nin harim kısmında, kubbe içinde ortada güneş ışınlarını andıran çizgiler, ışınları sınırlayan rozetler, rozetlerin çevresinde de farklı büyüklüklerde elipsi andıran şekiller yer alıyor.

Caminin 19. yüzyılda yeniden inşa edilen minaresi, 1945 yılında yıldırım düşmesi, 1999 yılında Marmara depreminde zarar görmesiyle, 2007'de yenilendi.

Tavşancıl Seyyid Hacı Veliyüddin Ağa Camisi

Dilovası ilçesinin tarihi oldukça eskilere uzanan yerleşim birimlerinden birisi olan Tavşancıl'da bir tüccar olan Seyyid Hacı Veliyüddin Ağa tarafından 1818'de yaptırıldı.

Dikdörtgen planlı ve kagir şekilde inşa edilen camide yöresel malzeme kullanıldı, Tek şerefeli minaresi bulunan caminin üzeri kırma çatıyla örtülü. Dilovası'ndaki en eski Osmanlı camisi özelliği taşıyan ve 17 Ağustos 1999 Marmara depreminde ağır hasar gören Cami, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından aslına uygun restore edilerek ibadete açıldı.

Pertev Mehmet Paşa (Yeni Cuma) Camisi

İzmit'in merkezinde yer alan, halk arasında "Yeni Cuma Camisi" olarak bilinen Pertev Mehmed Paşa Camisi ve Külliyesi, bir menzil külliyesi olarak yapıldı. Pertev Mehmet Paşa'nın ölümünden sonra vasiyeti üzerine, Mimar Sinan tarafından 1579 yılında inşa edilen ve cami, kervansaray, aşevi, çeşme, sıbyan mektebi ve dükkanlardan oluşan külliyeden, günümüze sadece cami, şadırvan, sıbyan mektebi, hamam, imaret bacası ve külliye çeşmesi ulaşabildi.

Külliyeyi oluşturan yapıların onarımları, 1719, 1764, 1858, 1952 ve 1961 yılları ile 17 Ağustos 1999 depremi sonrası gerçekleştirildi. Tek kubbeli ve tek minareli caminin inşaatında kesme taş malzemesi kullanıldı.

Mermer mihrap, vaaz kürsüsü,  minber ve giriş kapısı bezemelerle kaplı olan caminin bezeme açısından en zengin bölümünü minberi oluşturuyor. Minber aynalığında "sonsuzluk prensibi" ile yapılmış olan geometrik süslemeler, camiye ayrı güzellik katıyor.

Avluda bulunan şadırvan ise mermer ve pudding (kırmızı) taşından yapılan caminin avlu duvarının batı girişindeki kapı üzerinde bulunan kitabede, "Cami-i Şerif-i Pertev Mehmet Paşa, Sene 987" yazısı dikkat çekiyor.

Avluda bulunan şadırvanın her cephesinde birer musluk düzeneği bulunuyor. 1999 yılındaki Marmara depreminde zarar gören minaresi, şerefe kaidesinden itibaren yenilenen caminin avlusunun güneybatı köşesinde bulunan ve kemerli 3 bölümden oluşan çeşmenin ilk bölümü insanların, diğer iki bölümü de hayvanların su ihtiyacını karşılamak amacıyla tasarlandı.

- Çoban Mustafa Paşa Camisi ve Külliyesi

Osmanlı İmparatorluğu'nda kapıcıbaşı, vezir ve beylerbeyi görevlerinde bulunan Çoban Mustafa Paşa tarafından 1523 yılında Gebze'de yaptırılan ve aynı adı taşıyan Çoban Mustafa Paşa Camisi ve Külliyesi, ilçeye hakim bir noktada, varlığını bugünlere kadar sürdürerek, görkemli yapısıyla tarihe meydan okuyan yapıların başında geliyor.

Çoban Mustafa Paşa'nın Mısır'a vali atandığı dönemde yapımı devam eden cami, mimarisinde Mısır dokularını barındırıyor.

Caminin taşınabilir parçaları, Kahire'de yaptırılarak, Darıca İskelesi'nden Gebze'ye ulaştırılan süslemeler, Mısırlı ustalar tarafından yerlerine yerleştirildi.

Kare planlı, üzeri 4 sütunun taşıdığı 24 metre yüksekliğindeki geniş bir kubbe ile örtülü olan 491 yıllık cami, duvarları taş zemin üzerine kesme taş ve mükemmel tuğlalarla örülü. Çevresi 2,5 metre yüksekliğinde oldukça kalın duvarlarla çevrili olan caminin her cephesinde bir tane olmak üzere, 4 giriş kapısı yer alıyor.

Geçen yıl restore edilerek son halini alan Çoban Mustafa Paşa Külliyesi, cami, medrese, kütüphane,  bimarhane, han, hamam, kervansaray, paşa odaları, tekke, arşiv, hela, su kuyusu, şadırvan ve bir türbeden oluşuyor.

Kanuni dönemine ait, küllerinden yeniden doğan cami

Halk arasında Fevziye Camisi olarak bilinen İzmit'in merkezinde bulunan Mehmet Bey Camisi, Mimar Sinan tarafından 1571 yılında, Kanuni Sultan Süleyman'ın döneminde yaptırılarak hizmete girdi.

Günümüze kadar çok sayıda yangın ve depremde büyük hasar gören cami, yenilenerek tekrar ibadete açıldı.

Fevziye Camisi, 1757 yılında çıkan bir yangında tamamen kullanılamaz hale geldi, kısa zaman sonra tekrar yaptırıldı. İbadete açıldıktan kısa süre sonra tekrar yanan ve büyük hasar gören cami, Kaptan-ı Derya Ahmet Fevzi Paşa tarafından yeniden inşa ettirilerek, 1836'da Sultan 2. Mahmud tarafından ibadete açıldı.

Cami, 1894 yılında meydana gelen depremde büyük zarar görmesi üzerine, Sultan 2. Abdülhamid'in emriyle tamamen yıkılarak, taş ve tuğlalarla yeniden yaptırıldı.

Caminin zamanla zarar gören duvarları, 1915 yılında sökülerek sıva ve badana yapılıp tavan, merdiven ve çerçeveleri yenilendi. 1967'de Adapazarı depreminde yıkılarak yeniden inşa edilen caminin minaresi, 17 Ağustos 1999 Marmara depreminde ikinci kez yıkıldı.

Fevziye Camisi, 2002 yılında restore edilerek, aslına uygun mimarisiyle ibadete açıldı.

Akçakoca Camisi

Eski İzmit'in merkezinde yer alan Akçakoca Mahallesi'nin tek, İzmit'in de ilk camileri arasında yerini alan Akçakoca Camisi'nin hicri 1255 Hicri yılında yapıldığı tahmin ediliyor.

Birçok kez tamir edildiği için ilk kurulduğu dönemin karakterini büyük ölçüde kaybeden caminin minaresi, bugünkünden daha eski bir görünüme sahip olarak duruyor. Akçakoca Camisi, iki kanat olarak duran cami kapılarının orijinalliğini günümüze kadar ulaştıran ender yapılar arasında yer alıyor.

Karabali Camisi

Osmanlı döneminin akıncı beylerinden Karabali Bey tarafından 1527 yılında Karamürsel'de yaptırılan Karabali Camisi, Kurtuluş Savaşı'nda, Karamürsel'in işgali sırasında yakıldı.

Karamürsel'in, 1921 yılında düşman işgalinden kurtarılmasından 6 yıl sonra 1927'de ilçe halkının girişimi ve desteğiyle tamamen çökmüş olan caminin kubbesi ve diğer yapıları onarılarak ibadete açıldı. - Kocaeli

Mustafa Paşa Marmara Politika Güncel Haberler