ATO'dan 'Kayıt Dışı 2007 Raporu'

Türkiye'de yüzde 30'lar civarında seyrettiği tahmin edilen kayıt dışı ekonomi nedeniyle 2007 yılında devletin vergi ve sosyal güvenlik sisteminin yıllık sigorta primi kaybının, en az 51 milyar YTL civarında olduğu tahmin ediliyor.

Türkiye kayıt dışı ekonominin ve kayıt dışı çalışanların oranını her yıl 2 puan aşağı çekebilmeyi başarırsa 10 yıl içerisinde vergi ve sigorta primi olarak toplam 232 milyar YTL'lik ek kaynak sağlayabilecek.

ATO'nun hazırladığı 'Kayıt Dışı 2007' raporuna göre, kayıt dışı ekonominin Türkiye'deki boyutuyla ilgili olarak, hesaplama yöntemine göre araştırmacılar GSMH'nin yüzde 2'siyle yüzde 137'si arasında değişen oranlarda ve birbirinden çok farklı sonuçlar ortaya çıkarıyor.

Bazı uluslararası araştırmalarda Türkiye'deki kayıt dışı ekonominin GSMH'ye oranı yüzde 32-34 oranları arasında hesaplanıyor. Kayıt dışının ekonomi üzerinde doğrudan ve dolaylı olarak bir çok olumsuz etkisi bulunuyor. En doğrudan etkilerin başında devletin tahsil edemediği vergi ve sigorta primleri geliyor.

TÜİK'in işgücü istatistikleri kapsamında hesapladığı kayıt dışı çalışanların oranı yüzde 50 düzeyinde seyrediyor. Türkiye genelinde çalışan 22.6 milyon kişinin 10.9 milyonu herhangi bir sosyal güvenlik sistemine kayıtlı olmadan çalışıyor. Bunların yaklaşık 3 milyonunu tarım kesiminde yaygın olan ve yasal olarak herhangi bir sosyal güvenlik sistemine kaydolması gerekmeyenler oluşturuyor. Geri kalan 7.9 milyon kişi ise yaptıkları iş nedeniyle SSK veya Bağ-Kur'a kayıtlı olmaları ve dolayısıyla kazançları nedeniyle vergi ödemeleri gerekiyor.

KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN PRİM KAYBI 19 MİLYAR YTL

Bir sosyal güvenlik sistemine kayıtlı olmayanların 2 milyon 574 bini ücretli, 1 milyon 635 bini ise yevmiyeliler oluşturuyor. Bu kapsamdaki toplam 4 milyon 209 bin kişinin yasalar gereğince SSK'ya kayıtlı olması, SSK ve İşsizlik Sigortası Primiyle gelir ve damga vergisi ödemeleri gerekiyor. Şu anda uygulamada bulunan asgari ücret üzerinden SSK'ya kayıtlı bir çalışan için yılda ortalama 2.253 YTL SSK ve 202 bin YTL İşsizlik Sigortası Primi ödeniyor. Buna göre kayıt dışı çalışan ücretli ve yevmiyeliler yüzünden yıllık toplam prim geliri kaybı 9.5 milyar YTL'si SSK, 852 milyon YTL'si de işsizlik sigortası olmak üzere toplam 10.3 milyar YTL'yi buluyor.

Kayıt dışı çalışan 323 bin işveren ve 3 milyon 368 bin kendi hesabına çalışanın ise yasalar gereğince Bağ-Kur'a kaydolmaları gerekiyor. Bu kapsamdakilerin toplamı 3 milyon 609 bini buluyor. En düşük basamaktan Bağ-Kur primi ödeyen bir Bağ-Kur üyesi yılda 2.223 YTL ödüyor. Bu kapsamdakilerin kayıtlı hale getirilmesi halinde Bağ-Kur'un elde edebileceği prim geliri yıllık 8 milyar 207 milyon YTL olarak hesaplanıyor. Türkiye'nin kayıt dışı istihdamı ve ekonomiyi bir anda tümüyle yok etmesi beklenmiyor. Ancak bu oranları kademeli olarak indirmek bile sosyal güvenlik sisteminin prim ve Devletin vergi gelirlerini göz ardı edemeyecek şekilde artırabilecek.

Türkiye'de devlet son yıllarda GSMH'nin yüzde 25'i oranında vergi tahsilatı yapıyor. Kayıt dışı ekonominin GSMH'ye oranı yüzde 30 kabul edilirse, 2006 yılında bu nedenle devletin alamadığı vergi 30.3 milyar YTL düzeyinde hesaplanıyor. 2006 yılında kayıt dışı istihdam nedeniyle uğranan prim kaybı ise 17 milyar YTL civarında bulunuyor. Devlet bu yıl 158 milyar YTL vergi toplamayı amaçlıyor. Yüzde 30'luk kayıt dışı ekonomi nedeniyle toplanamayacak vergi ise 32 milyar YTL olarak tahmin ediliyor. Bu yıl devletin kayıt dışı çalışmadan kaynaklanacak, 18.5 milyar YTL'lik prim (SSK, Bağ-Kur ve İşsizlik Sigortası Fonu) eklendiğinde toplam yıllık vergi ve prim kaybı 50.5 milyar YTL'ye ulaşıyor. Türkiye'nin kayıt dışını bir anda yüzde 10'lu oranlarda olduğu tahmin edilen gelişmiş ülkeler düzeyine indirmesi beklenmiyor. Ancak bir program kapsamında kayıt dışı ekonominin ve istihdamın tedrici olarak her yıl belli bir oranda aşağı indirilmesi halinde bile önemli bir kamu geliri elde edilme olanağı bulunuyor. Yapılan hesaplamalara göre eğer Türkiye kayıt dışı oranını her yıl GSMH'ye oran olarak 1.5-2 puan azaltabilirse 10 yıl içerisinde gelişmiş ülkeler düzeyine inebilecek.

Araştırma kapsamında, Türkiye ekonomisinin yılda ortalama yüzde 5 oranında büyümesi, kayıt dışı ekonominin GSMH'ye oranının yılda 2 puan azaltılması ve genel bütçe 2006 yılında yüzde 24.5 olan vergi gelirlerinin GSMH'ye oranının (Dar anlamda vergi yükü) sabit kalması halinde fazladan elde edilebilecek vergi geliri ve kayıt dışı istihdam oranının her yıl 2 puan azaltılması halinde sağlanacak ek sigorta primi geliri hesaplandı.

Kayıt dışı ekonomi nedeniyle en fazla etkilenen gelir, kurumlar, dahilde alınan mal ve hizmet vergileriyle (KDV ve ÖTV) damga vergisini dikkate alındı. Söz konusu vergiler toplam vergi gelirlerinin yüzde 75'ine yakın bir büyüklük oluşturuyor. GSMH'ye oranı ise yıllara göre değişiklik göstermekle birlikte son yıllarda yüzde 18 civarında seyrediyor. Türkiye ekonomisi her yıl yüzde 5 oranında büyür ve buna paralel olarak da kayıt dışı ekonominin GSMH'ye oranı 2 puan düşürülebilirse Türkiye 10 yıllık dönemde fazladan toplam 181.8 milyar YTL'lik vergi geliri tahsil edilebilecek. Ücretli, yevmiyeli, işveren ve kendi adına çalışanlar arasındaki kayıt dışı işsizlik oranın da her yıl 2 puan azaltılarak 10 yıl sonra yüzde 20'ye indirilmesi halinde elde edilecek sosyal güvenlik primi tutarını da hesaplandı. Toplamda yüzde 48.5 olmakla birlikte, geçen yıl kasım ayında 7 milyon 900 bin kişi olan kayıt dışı çalışan ücretli, yevmiyeli, işveren ve kendi hesabına çalışanlar arasındaki kayıt dışılık oranı ise yüzde 40 olarak gerçekleşti. Bu oranın her yıl 2 puan düşürülmesi, kayıt dışı çalışan sayısının yılda ortalama yüzde 6.4 oranında azaltılmasıfni buluyor. En düşük basana bağlı bulunuyor.

Dolayısıyla kayıt altına alınan çalışan başına devletin yılda ortalama 2.347 YTL prim geliri elde edildiği dikkate alındığında kayıt dışı istihdam oranı yılda 2 puan azaltılarak 10 yılda 2007 yılı fiyatlarıyla toplam 50.2 milyar YTL'lik sigorta primi elde etme şansı bulunuyor. Kayıt dışı çalışan ücretli, yevmiyeli, işveren ve kendi hesabına çalışanların oranında her 2 puanlık düşüş 2007 yılı fiyatlarıyla 720 milyon YTL'lik SSK, İşsizlik Sigortası ve Bağ-Kur prim geliri elde edilmesine yardımcı olacak. Rapora ilişkin değerlendirmelerde bulunan Ankara Ticaret Odası Başkanı Sinan Aygün, kayıtdışılığın en büyük karadelik haline geldiğini belirterek, "Kayıt dışılık hayalet ekonomi, gölge ekonomi" dedi.

Türkiye'de gerçek ekonominin yanında bir de gölge ekonomi ve hayalet ekonominin çalıştığını belirten Aygün, "Hayalet ekonominin olduğu bir ülkede ekonominin ayakta durması mümkün değil. Gerçek ekonomi çalışıyor, gölge ekonomi rantı yiyor. Rekabet, etik kalmamış. Gerçek bir malı üreten sanayici bu mali 100 YTL'den satarken, aynı malı, hayaliciler 50 liradan satıyor. Hayalet ekonomi kaçak ekonomidir, fason ekonomidir, sanal ekonomidir. Türkiye bunun çaresini bulamazsa ağızıyla kuş tutsa insanına refah sağlayamaz. Kaçak ekonomi önlenemezse bu ülkede adalet de, sosyal güvenlik de, gelir dağılımı da yerlerde sürünür" dedi.

(BK-ÖK-ÖK-E)

Haberler